Zeewater stroomt voor het eerst in lange tijd weer het Haringvliet in

16 januari 2019, 15:03 Algemeen 2.905 keer gelezen

STELLENDAM - "Ik krijg er kippenvel van," zegt Koen Workel van Rijkswaterstaat tegen zijn collega, die in de controlekamer de Haringvlietsluizen op een kier heeft gezet. Boswachter Ted Sluijter van Natuurmonumenten noemt het een historisch moment. "De deur, die bijna 50 jaar op slot heeft gezeten, gaat nu open. Na bijna 20 jaar discussie gingen woensdag 16 januari de Haringvlietsluizen open.

Door Martijn de Bonte

'Kieren' noemen de medewerkers van Rijkswaterstaat het openen van de sluizen om zout water binnen te laten. Maar wie denkt dat trekvissen door een nauwe kier moeten zwemmen heeft het mis. Woensdag ging er één sluis van 57,5 meter breed ruim een meter omhoog. De vissen krijgen dus ruim baan. En wellicht dat er ook zeehonden door de sluizen zwemmen, nu wordt er af en toe al weleens een zeehond gezien in het Haringvliet, die dan door het kleine sluisje is geglipt.

Feest gaat niet door

In de nazomer van 2018 was alles klaar om de sluizen op een kier te zetten. De uitnodigingen voor het feest waren zelfs al verstuurd, maar door de droge zomerperiode stroomde er veel minder water door het Haringvliet richting de Noordzee dan normaal. Daardoor zou het zoute water bij een kier veel te ver het Haringvliet in stromen. Wellicht zelfs tot het nieuwe inlaatpunt voor zoet water tussen Middelharnis en Stad aan 't Haringvliet. Dus werd de kier uitgesteld en het feest afgeblazen.

Het roept de vraag op hoe vaak de sluizen nu daadwerkelijk open kunnen. De verwachting is volgens Rijkswaterstaat dat de sluizen 75 procent van de dagen opengezet kunnen worden. Met name in het najaar blijven de sluizen vaak gesloten, omdat er dan te weinig water door de rivieren stroomt. De komende jaren wordt er geëxperimenteerd met de kier. De eerste stap is zout water binnenlaten en vervolgens kijken hoe snel dit weer terug de Noordzee in kan worden gespoeld. Er zijn meerdere meetpunten in het Haringvliet waar de zoutwaarden worden gemeten op verschillende dieptes.

3 tot 8 jaar experimenteren

Bij het binnenlaten van zeewater in het Haringvliet komt meer kijken dan op het eerste gezicht lijkt. Om de stroom met zout water te beheersen, kan de opening van de sluis worden aangepast, het andere regelmechanisme is hoe lang de sluis wordt opengezet. Dit hangt af van het getijde in de Noordzee, de hoeveelheid water die door het Haringvliet stroomt, de weersvoorspelling en de windrichting. Er is 3 tot 8 jaar voor uitgetrokken om dit model te perfectioneren. Dat dit zo lang duurt, heeft o.a. te maken met het feit dat sommige weersomstandigheden maar één keer in de zoveel jaar voorkomen.

Natuurorganisaties hopen dat trekvissen als de zalm en wellicht ook de steur de weg naar het Haringvliet weten te vinden. Ze worden gelokt door het zoete water dat vanuit het Haringvliet de zee in stroomt, ze komen af op de geur van het zoete water. Om te onderzoeken hoeveel vissen er gebruik maken van de kier, worden er vissen gevangen bij de Stellendamse buitenhaven, die worden voorzien van een chip. Achter de Haringvlietsluizen liggen lijnen op de bodem die de gechipte vissen detecteren. Dit wordt op meerdere locaties gedaan op de route richting de bergen waar de vissen paaien. Voor het kierbesluit lukte het ongeveer een derde van de vissen om van de zee de rivier in te zwemmen. Door tegen de stroom in te zwemmen tijdens het spuien, of door een vistunnel te zwemmen. Al sinds de aanleg van de sluizen zijn er vistunnels, maar daar wordt nauwelijks gebruik van gemaakt. Het is de verwachting dat door het openzetten van de sluizen het aantal vissen dat de bergen weet te bereiken flink gaat stijgen. Op dit moment wordt de zalmpopulatie kunstmatig in stand gehouden door vissen uit te zetten. Omgevingsmanager Koen Workel: "We verwachten door het Kierbesluit dat de populatie zich in de toekomst zelf in stand kan houden."

Bovenin het gebouw van Rijkswaterstaat, aan het begin van de Haringvlietdam, is de controlekamer. Grote ramen bieden uitzicht op het Haringvliet, de Noordzee en het sluizencomplex. Een medewerker in uniform zit achter een installatie met beeldschermen. Op de schermen staan onder andere videobeelden van de sluizen, gegevens over de waterstanden bij Lobith, het getijde in de Noordzee en een overzicht met alle sluizen tussen de Noordzee en het Haringvliet. Hier is met een paar drukken op de knop sluis nummer 14 geopend om te 'kieren'.

Natuurwinst

Het openen van de sluizen is bedoeld om natuurwinst te boeken. Maar, benadrukt een medewerker van Rijkswaterstaat: "Veiligheid staat altijd op nummer één, pas daarna komt de natuur." Het water vanaf de Haringvlietdam tot uiterlijk Middelharnis en de ingang van het Spui wordt in de toekomst een brakwatergebied. Dat betekent dat trekvissen in het gebied kunnen wennen aan het verschil tussen zoet of zout, daarnaast hopen natuurliefhebbers dat het brakke water kansen biedt voor nieuwe vogel- en plantensoorten. Ted Sluijter noemt de Haringvlietsluizen "een internationaal kruispunt voor de natuur." Trekvogels vliegen over de sluizen onderweg van Siberië richting het zonnige Zuiden. Trekvissen zwemmen er nu vanaf de Noordzee richting kleine stroompjes in de bergen.

Over de Haringvlietdam rijden auto's van en naar Goeree-Overflakkee. Onder hen stroomt iedere seconde 2200 kuub zeewater de rivier in. Het tijdperk van het kieren is begonnen!

TIJDLIJN: VAN SCHEIDING TUSSEN EILANDEN TOT KIERBESLUIT

1216 – Een stormvloed zorgt voor een scheiding tussen Voorne en Flakkee. In de jaren daarna wordt de geul steeds groter en stroomt er steeds meer zeewater tussen de eilanden.

1315 – In dit jaar wordt de zeearm voor het eerst Haringvliet genoemd in een schriftelijke bron.

1920 – Eeuwenlang wordt er vanuit Middelharnis gevist op het Haringvliet en de Noordzee. Rond 1900 loopt de visserij achteruit. De schepen zijn verouderd en de haven is niet berekend op grote schepen. Dat luidt de ondergang in van de grootschalige visserij vanuit Middelharnis. Omstreeks 1920 is de visserij verdwenen uit het dorp.

1953 – Het eiland wordt getroffen door de Watersnoodramp, waarbij grote delen van het eiland overstromen. De ramp eist honderden slachtoffers. De regering stelt een commissie in die een plan moet maken om een dergelijke ramp in de toekomst te voorkomen.

1958 – De bouw van de Haringvlietdam gaat van start.

1971 – De Haringvlietdam wordt geopend door minister Drees en Koningin Juliana.

1997 – Er wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor de terugkeer van getijden door het openen van de Haringvlietsluizen.

2003 – De regering besluit om de sluizen bij wijze van proef in beperkte mate open te stellen. Dit moet in 2008 van kracht zijn. Dat blijkt niet haalbaar, daarin wordt de opening uitgesteld tot 1 december 2010. Met name boeren zijn tegen, omdat ze bang zijn dat er een tekort komt aan zoet water.

2010 – Het Kierbesluit wordt ingetrokken door de regering. De sluizen blijven gesloten.

2013 – Er wordt een principebesluit genomen om de Haringvlietsluizen in 2018 op een kier te zetten.

2014 – Start van de compenserende maatregelen, zoals het verplaatsen van de inlaatpunten voor zoet water, dat is noodzakelijk om voldoende drinkwater en water om de gewassen te beregenen te kunnen garanderen.

2018- Alle werkzaamheden voor de compenserende maatregelen zijn afgerond. Op 5 september zouden de sluizen op een kier worden gezet. Vanwege het watertekort in het Haringvliet wordt de opening uitgesteld. Op 15 november doet de minister een symbolische handeling om de kier te openen, het water staat nog steeds te laag om de sluizen echt te openen.

2019 – Op 16 januari gaan de sluizen voor het eerst op een kier.