Zangvereniging ‘De Lofstem’ bestaat 50 jaar

MIDDELHARNIS - Op 15 april 1972 werd zangvereniging ‘De Lofstem’ in Middelharnis opgericht. Dit jaar een halve eeuw geleden. ‘De Lofstem’ was - ook in die tijd - bepaald niet het enige koor in het dorp. De vereniging heeft echter een bijzonder concept, wat het koor uniek maakt op ons eiland en in heel Nederland.

Op het koor worden uitsluitend psalmen gezongen uit het zogenaamde ‘vierstemmenboek’. Dit boek is al eeuwen in Nederland in gebruik. Alle psalmen staan er vierstemmig in. Zo worden ze ook bij ‘De Lofstem’ gezongen. Niet alleen bekende psalmen zoals 42, 68 en 89, maar alle psalmen. Dus ook psalm 13, 55 en 120, om wat voorbeelden te noemen. Vierstemmig wil ook zeggen: niet alleen een bovenstem, maar ook een ‘midden-’ en een ‘onderstem’, voor mensen die wat lager kunnen zingen. En waarom zou een bovenstem alleen voor mannen zijn weggelegd? Bij ‘De Lofstem’ zingen ook vrouwen op sopraan-hoogte de hoogste partij mee. 

Het vierstemmen-zangboek wordt al sinds 1753 uitgegeven. Tot enkele jaren geleden was het echter alleen verkrijgbaar in notenschrift op C-sleutel, een zangsleutel die in onze tijd niet meer zo bekend is. Daarom is er 2019 een nieuwe uitgave verschenen, waarbij alle psalmen vierstemmig genoteerd staan in G- en F-sleutel. Het aantal koren in Nederland dat heden ten dage nog uit dit psalmboek zingt is op twee handen te tellen. Bij ‘De Lofstem’ is men van mening dat dit zingen niet verloren mag gaan.

Nog schaarser en onbekender is het zingen van Hazeuliederen geworden. Er zijn slechts twee koren in Nederland die nog uit deze bundels zingen. Hazeuliederen zijn liederen van Johannes Cornelisz. Hazeu, die uit dezelfde periode dateren als de psalmberijming van 1773. Dat is ook uit de dichtstijl wel af te leiden. Zo schrijft Hazeu in een lied over Kerst:

Deed Augustus ’t volk vergaêren,
Hij doorgrondde ’t Godsplan niet;
’t Heilgeheim moest zich verklaaren,
Onder ’t woord van zijn gebied;
Niemand dacht aan achterblijven,
Cæsars woord werd trouw volbragt;
Maar wie had, bij dit beschrijven,
Zulk een heilig Kind verwacht?

De kans is groot dat er van het voorgeslacht waren, die dit lied uit het hoofd kenden en wellicht vele malen hebben aangeheven. Dat er ergens in de kast nog een boek met deze ‘Stichtelijke liederen’ ligt, of men zich de krakende grammofoonplaten van weleer herinnert, waarop het Urker mannenkoor ‘Oud-Hallelujah’ de liederen ten gehore bracht. Bij ‘De Lofstem’ wordt nog elke donderdagavond uit deze unieke bundels gezongen.

Rijke geschiedenis
‘De Lofstem’ is een interkerkelijk koor. Wel is van meet af aan gezongen in een bijgebouw van de Gereformeerde Gemeente te Middelharnis. Omdat er in 1972 nog geen zaal was, werd wekelijks in de consistorie gerepeteerd. De kerkenraad steunde het initiatief: want psalmen zingen en oefenen is ten nutte van de gemeentezang. Bij de oprichting en het vinden van een repetitielokaal zal het zeker ook geholpen hebben dat één van de oprichters, dhr. C. Kieviet, zelf in de kerkenraad zat. Hij is ook bijna 40 jaar lang voorzitter van de vereniging geweest. Overigens zou ook gesteld kunnen worden dat er in 1972 geen sprake is van een oprichting, maar van een heroprichting. Al eerder bestond er een vergelijkbare zangvereniging, die begin jaren 60 werd opgeheven. Na de (her)oprichting ging het de eerste jaren voorspoedig met de vereniging. Eind jaren 70 liep het ledental terug. Dit gold ook voor andere zangverenigingen van het eiland, zodat er eerst leden van de opgeheven vereniging in Nieuwe-Tonge bij kwamen en in 1986 ook leden van ‘Ons Genoegen’ te Sommelsdijk.

Anekdotes
‘De Lofstem’ is 50 jaar geleden opgericht, maar door de fusie met het koor van Sommelsdijk gaat de geschiedenis nog veel verder terug. Dit koor werd in 1885 opgericht. Dat voert terug naar de tijd dat in de donkere wintermaanden - als het werk op het land minder werd - de arbeiders samen de psalmen aanhieven. Men trok een nummertje uit een sigarenkistje en vervolgens moest die psalm gezongen worden. Wee degene, die een fout maakte! Een cent boete was het gevolg. Zo werd de kas gevuld en aan het einde van het jaar bij de jaarvergadering weer leeggemaakt, opgeteerd. Het woord jaarvergadering werd dan ook niet gebruikt, maar: ‘pot-vertering’. De pot werd leeggemaakt: door chocolademelk te kopen bij de melkfabriek, sinaasappelen, olienootjes voor de jongens en sigaren voor de mannen. Dat kunnen we afleiden uit een bewaard gebleven rekening uit 1939. Daar staat dan niet bij dat de bestuursleden aan het einde van de avond met hun zakken vol sigaren vertrokken, maar dat weten we dan weer uit overlevering...

Nog een anekdote uit de rijke geschiedenis van ‘de zingschole’, zoals dit soort verenigingen over het algemeen werden genoemd. Er werd regelmatig samen gezongen met andere verenigingen van het eiland. De boerenknechten vroegen bij hun baas of ze de koets mochten gebruiken en dan ging het in een lange stoet naar Herkingen, Nieuwe-Tonge of een andere plaats van bestemming. De thuiskomst was dan meestal rond een uur of elf. Voor de begrippen van die tijd erg laat. De meesten mensen van het dorp lagen dan al op bed. Bij het uitstappunt werd in de ‘nacht’ in de open lucht nog een psalm gezongen. De zangers namen afscheid op het Marktveld van Sommelsdijk of bij de Roomse kerk. Zo gebeurde het eens dat de pastoor uit bed kwam en achter het open raam van zijn slaapkamer stond te luisteren. ‘Want’, zei hij tegen één van de leden, ‘ik vind het machtig mooi!’

Terug naar het jarige koor. Sinds 2004 staat het koor onder leiding van dirigent Jan-Kees Troost (sinds 27 jaar organist in de Gereformeerde Gemeente te Middelharnis). Door oefenen en studeren tijdens de repetities wordt zuiverheid en goed stemgebruik nagestreefd. Op het koor is één lid dat bijna al die 50 jaren op het koor heeft gezeten: mevrouw M. Looij-de Visser.

Het zijn voor koren geen gemakkelijke tijden. Niet alleen door corona. Het lijkt erop dat veel zanglustigen liever niet gebonden zijn aan een koor dat wekelijks samenkomt. Tijdelijke projectkoren voorzien in die behoefte. Overigens hoeft het geen enkel probleem te zijn als iemand die zingen wil bij ‘De Lofstem’ niet elke week aanwezig kan zijn. Daar wordt flexibel mee omgegaan. Het koor kan nieuwe leden goed gebruiken. Als u kunt zingen, bent u hartelijk welkom. Als u denkt dat u niet kunt zingen, moet u zeker komen! Wie graag zingt en zich leerbaar opstelt is van harte welkom.

Toen het koor werd opgericht, waren er tal van vergelijkbare koren op het eiland. Naast Sommelsdijk en Middelharnis ook in Nieuwe-Tonge, Herkingen, Ouddorp en Dirksland. Terwijl ook van andere dorpen bekend is dat er ‘vierstemmen-koren’ waren. Op de website van zangvereniging ‘De Lofstem’ is ook over deze koren van alles te vinden: informatie, foto’s, geluidsbestanden, etc. www.delofstemmiddelharnis.nl. In de kalender op de site staan de actuele repetitie-data. Wie meer wil weten, kan ook een mail sturen aan: info@delofstemmiddelharnis.nl.