Open Monumentendag anno 2020: van de motteheuvel naar de kapel

OUDDORP/MELISSANT – Op en rond de motteheuvel Spreeuwenstein is het gemakkelijk anderhalve meter afstand in acht te nemen. Ruimte genoeg. In de Sint Jozefkapel staat de fles desinfecteermiddel klaar voor iedere bezoeker. Hij staat naast de presentielijst. Op de vloer is met witte pijlen de voorgeschreven looprichting aangegeven. Dit is Open Monumentendag anno 2020.

Door Kees van Rixoort

In de loop van de middag blijkt Spreeuwenstein, die eigenaardige verhoging in het landschap bij Ouddorp, zich te ontwikkelen tot een echte Open Monumentendag-trekker. Via de Bosweg arriveren geregeld fietsers en langs de kant staat ook een hele rij auto’s.

Op het terrein staat een tentje met koffie. Een imker verkoopt honing. Bezoekers krijgen uitleg over de geschiedenis van Spreeuwenstein en over de plannen die eigenaar Bert Tuk heeft. Aha, hier stond dus ooit een kasteel. Eerst van hout, later van steen. Maar in de veertiende eeuw is het al verdwenen. Wat rest is een heuvel.

Kasteeltoren

Daarop wil de eigenaar opnieuw een kasteeltoren bouwen. Een houten gebouw van vijf bij vijf meter en een meter of tien hoog. Het ontwerp is gemaakt aan de hand van de toren die in Oostkapelle is te vinden bij Terra Maris, een museum voor natuur en landschap. “Zo zou het mottekasteel van Spreeuwenstein eruitgezien kunnen hebben.”

Het is de bedoeling de kasteeltoren open te stellen voor het publiek. Wie wel van een beetje avontuur houdt, zou er zelfs primitief in kunnen overnachten. Op het terrein, naast de heuvel, zijn voorts een woonboerderij en een multifunctionele wagenschuur gepland. “We willen Spreeuwenstein beperkt openstellen als theetuin, bijvoorbeeld op vrijdagmiddag en zaterdag.”

Zover is het nog niet, deze zonnige middag in september. Nu kun je leren boogschieten en schapen drijven met behulp van een bordercollie. Allebei nog best moeilijk. Links schiet een jongen zijn pijl in de roos. Rechts draven de schapen over een bruggetje. De meeste nemen dezelfde weg terug, maar er zijn ook schapen die hup, over het slootje springen.

Tocht

Ruim tien kilometer oostwaarts is de Sint Jozefkapel een verstilde plek, die echte liefhebbers trekt en weet te bekoren. Mogelijk zijn ze geattendeerd op het bestaan van dit rooms-katholieke kerkje aan de rand van Melissant door het zicht dat de nieuwe N215 erop biedt. “De meeste kerken hebben twee ingangen, maar hier is dat niet het geval”, verklaart gastvrouw Conny Anemaat de pijlen voor in- en uitgaande bezoekers bij de geopende deur.

Het is één van de coronamaatregelen in de Jozefkapel. Een andere is dat de sacristie is gesloten. “In de kapel zelf is er ventilatie genoeg. Het tocht aan alle kanten”, lacht Anemaat. Verscheidene bezoekers hebben het kerkje weten te vinden, ondanks de moeilijke bereikbaarheid nu de weg is opgebroken, en bewonderen het Rijksmonument uit 1900.

De rooms-katholieke gemeenschap van Melissant, destijds ongeveer zes gezinnen groot, heeft de kapel te danken aan een jonkheer van ‘de overkant’ die land bezat in de omgeving. Toen hij door slecht weer de boot niet terug kon nemen en dus noodgedwongen op Goeree-Overflakkee moest blijven, zag hij dat zijn geloofsgenoten uit Melissant helemaal te voet naar Middelharnis gingen om ter kerke te kunnen gaan. Met geld van de jonkheer – het ging om zo’n 12.000, 13.000 gulden – is vervolgens de Sint Jozefkapel gerealiseerd. Niet in het dorp zelf, zoals aanvankelijk de bedoeling was, maar aan de rand.

Eenvoudig

“Het is een simpele kerk, zonder pracht en praal”, vertelt Conny Anemaat. “Het woonhuis en de sacristie zien er nog precies zo uit als in het begin. En ook in de kerk zelf is nauwelijks wat veranderd.” Het woonhuis diende in het verleden als overnachtingsplek voor de geestelijke die de vieringen in de Jozefkapel leidde.

De kapel is sinds drie jaar geleden niet meer wekelijks in gebruik. Op 19 maart was een viering gepland ter ere van Sint Jozef, maar die kon door corona niet doorgaan. Hetzelfde geldt voor de viering in november, 120 jaar na de wijding van de kapel. “We kunnen nu beter niks overhoop halen”, zegt de gastvrouw, terwijl een handvol bezoekers de bijzondere sfeer op zich in laat werken.

Er waren meer locaties geopend tijdens Open Monumentendag, maar door corona was het aanbod dit jaar aan de schrale kant.