Romantiek en Stichtelijkheid
'Romantiek en stichtelijkheid', nagelaten geschriften van ds. J. T. Doornenbal, onder redactie van dr. Bart Jan Spruyt. Uitgegeven bij de Banier onder ISBN nummer 9.789.462.782.518; de prijs is € 24,95. 540 pagina's.
Op de cover van dit zeer lijvige boekwerk lees ik het volgende:
Ds. J.T. Doornenbal (1909-1975) was een geliefde predikant, wiens publicaties in de Hervormde Kerkbode van de Veluwe tijdens zijn leven en tot op de huidige dag een aandachtig en glimlachend lezerspubliek trokken. Hij stelde zijn eigen leven voor als een strijd tussen romantiek en stichtelijkheid – tussen zijn liefde voor natuur en cultuur en zijn roeping het Woord van God uit te leggen en te verkondigen. Dit boek bevat een levensschets van deze predikant, lezingen en artikelen, die hier voor het eerst verschijnen.
Bart Jan Spruyt heeft dit boek ingeleid en uitgegeven. Let wel, het eerste deel van dit boek is een uitgebreide versie van het eerste deel van 'Als je eenmaal hebt liefgehad'. Over ds. J.T. Doornenbal, geloof, cultuur en politiek, verschenen bij Boekencentrum Uitgevers, Zoetermeer in 2009.
In de inleiding geeft Spruyt aan dat hij de vraag waarom wij nog altijd ons tot het leven en de ideeënwereld dienen te verhouden, geeft hij pas in het 'Nawoord' van dit boek.
Het eerste boek kreeg mooie recensies en zelfs drie drukken. Wat was de bedoeling van de schrijver van 'Als je eenmaal hebt liefgehad?' Een soort anti-Siebelink. Wat bedoelt hij daarmee? Een correctie op het beeld dat Jan Siebelink schetst in zijn boek 'Knielen op een bed violen' met betrekking tot de orthodox-bevindelijke dominees en voorgangers.
Toch was Spruyt niet geheel tevreden met dit eerste boek. Na de verschijning van zijn eerste boek over ds. Doornenbal kreeg hij zoveel reacties, mails, brieven en materiaal, dat hij het plan opvatte om een nieuw boek samen te stellen. Dat is het boek, dat nu besproken wordt. De samensteller heeft het aantal teksten van Doornenbal weten uit te breiden van drie naar veertien. Daarmee is het toch een heel nieuw boek geworden.
De titel van dit boek is ontleend aan een uitdrukking van ds. Doornenbal zelf. Zijn persoonlijke strijd omschreef hij als het conflict tussen 'romantiek' (heimwee, verlangen) en 'geloof' of 'stichtelijkheid'. Hij hoopte dat de 'stichtelijkheid' meer de overhand zou krijgen, maar daar had hij soms twijfels over. Tijdens zijn 25-jarig ambtsjubileum omschreef hij e.e.a. als volgt:
'En dan is er één ding bij geweest wat mij ook bijgebleven is, in al deze jaren, dat mijn diepste en innigst verlangen in oprechtheid altijd geweest is en tot vandaag de dag is, om voor een arm en ongelukkig en ellendig en in zichzelf verloren volk, iets te mogen wezen. In prediking en zielszorg.'
Doornenbal wilde er als predikant en pastor voor deze eenvoudigen zijn, zoals hij telkens benadrukte – en niet voor mensen die alle dienstbaarheid 'al eeuwen' achter zich hadden gelaten en niet meer vrijgemaakt behoefden te worden. We kunnen dit terugvinden in de geschriften over Doornenbal zelf: Hanenpoten en ook Hoogten en Diepten, samengesteld door Lulof Dalhuisen.
Bart Jan Spruyt heeft er voor gekozen om in de tekst via afkortingen ter verwijzen naar de bundels van ds. Doornenbal en de biografie over hem van Jeannette Donkersteeg. Enigermate is de spelling en het woordgebruik aangepast, zonder dat het eigene van ds. Doornenbal verloren is gegaan. Soms heeft de schrijver ook zelf verduidelijkingen aangebracht. Die staan tussen vierkante haken.
De inhoudsopgave is nogal omvangrijk, daarom volsta ik met een korte indeling:
- Portret, de tragische dominee, en de dichter, natuur, mystiek, geloof
- Teksten (veertien)
- Nawoord: waarom ds. Doornenbal?
Persoonsregister en Fotoverantwoording
Dit boek geeft een goed beeld, ja bijna volledig beeld van deze markante figuur. Het is waard om te lezen, aan te schaffen en telkens weer te herlezen. Zonder in de mens Doornenbal te eindigen. Hij heeft een schat aan geestelijke geschriften nagelaten, al ontbrak van tijd tot tijd ook het geestige niet. In zijn geschriften kijken we ook in het hart van deze overleden predikant. En bij hen, die de Heere vrezen, zal er ook herkenning zijn. Al was ds. Doornenbal 'hoogkerkelijk' toch was hij een vriend en metgezel van allen, die Gods Naam ootmoedig vrezen, en leven naar Zijn Goddelijk bevel.
Tenslotte, waarom Doornenbal? Ik laat de schrijver zelf aan het woord:
Doornenbal reikt ons een kritisch begrip aan in de discussie met de hedendaagse theologie van het verlangen waarin het schema zonde-genade gemakkelijk plaats kan maken voor dat van natuur-bovennatuur. Daarin is ons verlangen van nature aangelegd op God. Zo harmonieus is het niet. Romantiek en stichtelijkheid staan in een spanningsvolle verhouding tot elkaar. Onze droefheid moet worden geheiligd tot een droefheid naar God, omdat het heil niet begint met de schepping maar met Gods roeping.
Wat Doornenbal ons, onnadrukkelijk en onbedoeld, vooral laat zien is een gemis. Een gemis aan een besef van verlies, een gemis aan katholiciteit, een gemis aan stijl en aan een ethiek van het gewone leven. Dit besef van onze armoede en ons verlies kan een eerste stap naar onze wedergeboorte zijn, zoals Richard Southern het formuleerde.
Doornenbal is een gestalte die ons herinnert aan een oud, christelijk cultuurideaal, waarin bevindelijke diepte en katholieke breedte ten nauwste aan elkaar verbonden zijn. We zijn iets kwijt, zo realiseren we ons als hem lezen. Een bepaalde mentaliteit, een diepte van geestelijk leven en een breedte en openheid van blik, een stilering van het leven die bestaat in concentratie en die aan al het drukke en opdringerige voorbijziet. Het is met deze werkelijkheid, met dit geestelijke grondwater, deze traditie, dat we de historische continuïteit in stand moeten houden. Ik heb ertegen getikt en ik hoop dat ze gaat zingen.
Bijzonder hartelijk aanbevolen en ik kan u verzekeren, dat u telkens weer naar dit boek grijpt. Hier vindt u Bijbelse bevindelijkheid samen met Schriftuurlijke exegese.