Neem en Lees
Geschiedenis van een scheuring
Ds. M. Golverdingen: Geschiedenis van een scheuring, de Gereformeerde Gemeenten 1950-1957. Uitgeverij Den Hertog; ISBN nummer 9. 789. 033. 127. 908; Prijs € 34,90.
Ds. M. Golverdingen (1941) is emeritus predikant in de Gereformeerde Gemeenten. In 2014 promoveerde hij aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn op 'Vernieuwing en verwarring: De Gereformeerde Gemeenten van 1946-1950.
In dit boek treft u de resultaten van een onderzoek naar de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) van 1950-1957 aan. De kerkhistorische feiten worden steeds geplaatst tegen de achtergrond van de tijd. Wat het bijzondere aan dit boek is, dat de auteur steeds getracht heeft de grootst mogelijke objectiviteit in acht te nemen, terwijl veel subjectieve elementen in het hele proces een grote rol hebben gespeeld. Een tweede opvallende zaak is, dat de structuur helder is en een derde positief punt is de toegankelijkheid voor een breed lezerspubliek. Elk hoofdstuk wordt besloten met een persoonlijke reflectie, onder het kopje 'waardering'. Al is gestreefd naar onafhankelijke weergave, dat neemt niet weg dat er diepingrijpende en trieste zaken geleid hebben tot een scheuring in 1953. Verschillende hoofdrolspelers krijgen in de hoofdstukken een gestalte. We denken aan dr. C. Steenblok, ds. A. Verhagen, ds. D.L. Aangeenbrug en ds. A. Vergunst. De schrijver is er in geslaagd om deze personen te tekenen in hun kracht, maar eveneens in hun zwakheid. Zij kwamen op voor de zuivere leer, maar - al is het met de meeste goede bedoelingen – hun opstelling stelt ons ook voor vragen in het licht van de heiliging. Ook het ontstaan van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland wordt beschreven. De laatste hoofdstukken laten een heroriëntatie zien ten aanzien van de zendingsopdracht en de taak van de kerk in een veranderde samenleving. Het hele boek door proef je het oprechte verlangen van ds. Golverdingen om polarisatie te vermijden en communicatie te bevorderen.
Naast de 258 pagina's tekst staan er ruim honderd bladzijden met bijlagen en honderden noten. De schrijver is niet over één nacht ijs gegaan, maar heeft geput uit vele bronnen: primaire bronnen, brieven als antwoord van vragen op verzoek van de auteur, particuliere collecties, lezingen, gedrukte primaire bronnen, dagbladen, acta, handelingen en notulen van kerkelijke vergaderingen, classes, particuliere synoden, jaarboekjes, publicaties en secundaire bronnen. Achterin is een register van persoonsnamen opgenomen. Dat vergemakkelijkt het opzoeken van uitspraken van bepaalde personen.
Het lijvige boek bevat een woord vooraf, een inleiding en 14 hoofdstukken. Zonder in details te treden volgen hier de hoofdaspecten per hoofdstuk:
- Aspecten van het tijdsbeeld van de vroege jaren vijftig
- Polarisatie op papier (1950-1951)
- Discussie op twee niveaus
- De omslag in het kerkelijk klimaat
- De generale synode van 3 en 4 juni 1953; rumoer en beleid
- De vergroting van de kloof
- De voortgezette synode van 22 juni 1953
- Voorlopige losmaking van Gouda als uitweg
- Een uitgestoken en een geweigerde hand
- Reacties uit de Gereformeerd Gezindte
- Denominatievorming
- Reflexieve momenten bij een herdenking
- Heroriëntatie in het midden van de jaren vijftig
- Enkel samenvattende en evaluerende opmerkingen
Dominee Golverdingen eindigt zijn Woord vooraf met de volgende passage:
… Bij het onderzoek van een conflictsituatie in een vrij recent verleden spreekt nog een ander aspect mee. Dat van zonde en schuld. Paulus stelde aan de gemeente van Korinthe de diepe, ontdekkende vraag: 'Is Christus gedeeld?' Een dergelijk schisma wordt door een kerkhistoricus ook in beeld gebracht met de hoop dat de kennisname daarvan mag leiden tot een wederzijds schuldbelijden tegenover de Koning van de Kerk en tegenover elkaar. Met een oprechte schuldbelijdenis, gewerkt door de Pinkstergeest, zijn niet alle vragen en raadsels weggenomen, maar wel vind het hart rust in Hem, Die tot Zijn Kerk gezegd heeft: 'En zie, Ik ben met ulieden al de dagen tot de voleinding der wereld. Amen' (Mattheüs 28:20).
Tenslotte in verkorte vorm het antwoord op de kernvraag van dit boek:
'Hoe is het te verklaren dat een vrij stabiele denominatie als de Gereformeerde Gemeenten in de voorzomer van 1953 in een tijdsbestek van twee maanden door een schisma werd getroffen? Wat waren de factoren die dat gebeuren beslissende hebben beïnvloed?
Ik noem er drie:
Polarisatie als drijfveer; allerlei spanningen zochten een uitweg in een brede, verwarde en zeer geëmotioneerde bespreking.
Gebrek aan communicatie; dit was tekenend voor vrijwel het gehele verloop van het gehele conflict en voor beide groeperingen.
Verharding als katalysator; Een ultimatum van de synode werd door de vertrokken broeders nadrukkelijk afgewezen. De synode informeerde het kerkvolk, dat daardoor gelijk werd geactiveerd. Dan volgt een protest tegen het ontslag van dr. Steenblok. De brieven vanuit Gouda brachten een geheel nieuw element in het geding: de handelingen van de Synode vloeiden voort uit de doorvloeiende vervlakking in de gemeenten.
Actie en reactie hebben het gehele verloop van het schisma beheerst. Hard optreden zonder voldoende communicatie werd gevolgd door het verharden in een standpunt of door het toevoegen van beschuldigingen achteraf. Opvallend was ook de hardheid en de snelheid waarmede men op elkaar reageerde. De verharding trad op als versneller van het proces. Zo was de breuk op 27 juni 1953 onafwendbaar. Ouis non fleret? Wie zou niet wenen?
Hoe men ook in deze kwestie een positie inneemt, maakt niet uit. In dit boek worden de feiten open en eerlijk gepresenteerd. Is daarmee alles opgelost? Nee, maar dit boek geeft wel een objectief antwoord op vele vragen. We mogen ds. Golverdingen dankbaar zijn, dat hij – ondanks zijn gezondheid – dit grote werk met Gods hulp, kracht en genade heeft mogen voltooien.