Johannes Goedaert, fijnschilder en entomoloog
MIDDELBURG - Geen gedenkteken, geen straatnaam, zelfs een steegje is niet naar hem vernoemd. Niets herinnert in Middelburg aan Johannes Goedaert. Toch is hij niet zomaar iemand. Goedaert, in 1617 in de Zeeuwse hoofdstad geboren en daar in 1668 overleden, was een gewaardeerd kunstenaar en insectenkundige, die het fraaie 'Metamorphosis Naturalis' samenstelde. De in de vergetelheid geraakte fijnschilder en entomoloog staat vierhonderd jaar na zijn geboorte weer volop in de belangstelling. Morgen, zaterdag 19 november, verschijnt een boek over Goedaert en gaat in het Zeeuws Museum te Middelburg de tentoonstelling 'Uyt eygen ervarentheyd. De wondere insectenwereld van Johannes Goedaert' van start.
Door Kees van Rixoort
Het boek, 'Johannes Goedaert. Fijnschilder en Entomoloog' geheten, is een uitgave van 'Nehalennia', het tijdschrift over archeologie, cultuurhistorie, streektaal en volkscultuur van Zeeland en Goeree-Overflakkee. In het boek komen leven en werk van Goedaert uitgebreid aan bod, uiteraard verluchtigd met prachtige illustraties. Het is geschreven door een aantal deskundige auteurs.
"Johannes Goedaert heeft zijn leven lang maden en larven opgekweekt om nauwkeurig te beschrijven en af te beelden wat hij waarnam", schrijft Pau Heerschap, redactievoorzitter van 'Nehalennia', in zijn inleiding van het boek. "Goedaert beschreef als eerste in de geschiedenis de metamorfose van insecten en gaf veel soorten een Nederlandse naam. Met zijn publicaties bevorderde hij de belangstelling voor insecten en gaf hij veel onderzoekers de aanzet tot verdere studie."
Gedaanteverwisseling
"Goedaert wordt gezien als de grondlegger van de entomologie, de insectenkunde. Vanaf 1635 documenteerde hij zijn waarnemingen, niet alleen in woord, maar ook in beeld. Goedaert, fijnschilder en lid van het Middelburgse Sint-Lucasgilde, maakte waterverftekeningen en etsen van de veranderingen van de diertjes die hij verzorgde. Nog nooit had iemand geschreven over de gedaantewisseling van insecten. Vanaf 1660 werden er drie fraai geïllustreerde publicaties uitgegeven met zijn bevindingen, onder de titel 'Metamorphosis Naturalis'. Voor wie dat wenste, kleurde Goedaert de zwart-wit etsen met de hand in. De boekjes werden in het Latijn, Frans en Engels vertaald, waardoor Goedaert als insectenkundige internationaal bekend werd."
Het is aan Kees Beaart te danken dat deze bijzondere zeventiende-eeuwer weer op de kaart staat. Beaart ontdekte bij toeval in een antiquariaat in Kopenhogen een exemplaar van 'Metamorphosis Naturalis' en raakte gefascineerd door de kunstenaar/entomoloog, van wie hij voor die tijd nog nooit gehoord had. Beaart ging informatie verzamelen, lezingen geven en artikelen schrijven, zo ook in 'Nehalennia'. Dat laatste leidde uiteindelijk tot het boek dat morgen verschijnt en dat niet alleen Goedaert in de lijst van zijn tijd schetst, maar ook inzoomt op onder meer zijn schilderkunst, zijn methoden van onderzoek, het drukken van 'Metamorphosis Naturalis' en de verschillende uitgaven van zijn werk.
Baanbrekend
Tot slot komen de waardering en de betekenis van Johannes Goedaert aan de orde. De conclusie: "Zijn werk was baanbrekend. Goedaert inspireerde velen tot nader onderzoek en natuurstudie. Zijn proefondervindelijke wijze van werken werd spoedig in veel landen nagevolgd."
'Nehalennia' belooft dat als er van de boekenverkoop geld overblijft, dit zal worden besteed aan een blijvend gedenkteken in Middelburg. Dan komt er een eind aan de tijd dat daar niets herinnert aan Johannes Goedaert. Het wordt tijd.
'Johannes Goedaert. Fijnschilder en Entomoloog' is verkrijgbaar bij de boekhandel. De tentoonstelling 'Uyt eygen ervarentheyd. De wondere insectenwereld van Johannes Goedaert' is van 19 november 2016 tot en met 29 oktober 2017 te zien in het Zeeuws Museum in Middelburg.
