Na het gaande werk uit de gesloopte Plaatse molen is ook de zeldzame maalderij naar Dirksland verhuisd
OOLTGENSPLAAT/DIRKSLAND – Oud nieuws, zult u zeggen: de molen van Ooltgensplaat is gesloopt. Dat klopt: afgelopen zomer, bijna een halfjaar geleden, is het verkommerde bouwwerk weggehaald. In feite heeft de doodsstrijd van de korenmolen bijna een eeuw geduurd, want in 1917 kondigde het vakblad 'De molenaar' de publieke verkoop aan "voor afbraak". Toch is er ook nieuws: de inventaris van de kleinschalige maalderij, die ook is gesloopt, is verhuisd naar Dirksland. De bedoeling is om deze daar, in molen De Eendracht, weer op te bouwen.
Door Kees van Rixoort
Foto's Streekarchief Goeree-Overflakkee, Molenstichting en Henk Star.
"Rond 2000 is er nog een poging geweest om de molen van Ooltgensplaat te restaureren", vertelt Henk Star, molenaar in Oude-Tonge, die veel weet over de geschiedenis van de Plaatse molen en het complex minutieus heeft gefotografeerd en gedocumenteerd. "Bij die poging was onder anderen oud-burgemeester Goekoop van Leiden betrokken. Als de molen op de monumentenlijst was gekomen waren er mogelijkheden geweest, maar dat lukte niet. De restauratiepoging ketste af."
Op een kreek
Waarschijnlijk ook omdat er weinig eer aan te behalen was: de molen was weggezakt in de slappe ondergrond. Star: "Hij is gebouwd in 1729, op de vier teerlingen van de vorige molen. De constructie van de nieuwe molen was zeer zwaar. Te zwaar voor deze plek, waar een kreek had gelopen. De houten standaardmolen, een lichte constructie, die kon deze slappe bodem nog wel dragen. Maar de zware molen die daarvoor in de plaats kwam, kreeg al na tachtig of honderd jaar problemen. Overal in de romp waren ontlastingsbogen ingemetseld. Door het grote gewicht ontstond er spanning en ging de romp scheuren." Volgens Henk Star stond de molen ook behoorlijk scheef en waren er in de negentiende eeuw wat kunstgrepen nodig om de kruivloer waterpas te krijgen.
De aangekondigde publieke verkoop in 1917 mislukte en de molen – die in de advertentie De Korenaar heet, maar in de volksmond altijd bekendstond als 'de molen van Landheer' of 'van Landje' – bleef op dat moment dus bewaard voor sloop. Henk Star: "De molen is tot 1932 in gebruik gebleven en heeft daarna lang staan te verkommeren. In de oorlog is-ie nog beschoten. Er waren enkele granaatinslagen. In 1952 zijn de roeden eruit gehaald. De ene ging naar de molen van Biggekeke, de andere naar de molenmakers Brandhorst en Lindhout in Zoetermeer. En in 1975 verhuisden het gaande werk en de stenen naar de molen van Dirksland, waar vrijwel geen binnenwerk meer in zat. Het koppel kunststenen zette men eerst als decoratie bij de ingang, maar algauw gingen ze dienst doen in de molen. Het zijn de oudste kunststenen van Goeree-Overflakkee, gemaakt door de molensteenfabriek in Geertruidenberg. Van de molen van Ooltgensplaat bleef intussen niet veel meer over dan een kale romp, die ten dode was opgeschreven."
De belendende maalderij is nog tot in de jaren negentig in gebruik gebleven. Volgens Henk Star is het gebouwtje in 1914 gebouwd en waarschijnlijk later nog een keer vergroot. Deze maalderij, waarin een machine een koppel maalstenen aandreef, is evenals de molen afgelopen zomer gesloopt. Tussen 4 en 7 juli, om precies te zijn. Alleen een schuur is blijven staan.
Mechanisch
Eind 2015 zag Henk Star in de krant dat er een sloopvergunning was afgegeven voor 'Molendijk 99 in Ooltgensplaat'. Hij wist meteen dat het om de molen en de maalderij ging en dacht: zou de Molenstichting nog belangstellingen hebben voor de inrichting van de maalderij? "Die is namelijk zeldzaam: de laatste kleinschalige maalderij in de wijde omgeving, inclusief de Hoeksche Waard en Schouwen-Duiveland. Let wel: dit was een mechanische maalderij, de stap die molenaars maakten na aandrijving door de wind."
De inrichting – met onder andere een hamermolen, elektromotor, elektrisch hijswerk, lintmenger en elevatoren – was compleet. "Ik heb me er druk om gemaakt dat het niet allemaal regelrecht in de container zou verdwijnen", zegt Star, die ook de heren Korteweg en Landheer een pluim geeft voor hun inzet om de maalderij-inventaris te bekhouden. "Dit moet behouden blijven omdat het van grote industrieel-historische waarde is. De Molenstichting wilde de inventaris graag verwerven. Met een grote club vrijwilligers hebben we de maalderij gedemonteerd en naar Dirksland getransporteerd. We zijn vooral veel dank verschuldigd aan Ser Kieviet en Kees Mastenbroek en, voor het transport, Hans Bal, Co Campfens en het bedrijf Jaro."
Weer opbouwen
In molen De Eendracht te Dirksland komt de maalderij-inventaris uit Ooltgensplaat goed van pas, want hier stond voorheen, voor de restauratie van de molen, een vergelijkbare inrichting. In de voet, die nu een open ruimte is. "Met wat passen en meten kan het erin. Mooi als er straks weer zoiets staat als voorbeeld van een kleine mechanische maalderij. Nu is het zaak alles weer op te bouwen. Daarvoor is wel het creëren van een nieuwe halfzolder nodig."
Nu staat alles nog rond de molen in Dirksland. Er staat nog veel werk op stapel en, zegt Star, dat gaat niet met gesloten beurzen. Hij verwacht dat er 10.000 tot 15.000 euro nodig is. Om dat bedrag bij elkaar te krijgen zijn sponsors nodig. Naast technici en mensen die hand-en-spandiensten willen leveren om de maalderij van de Plaat een nieuwe toekomst te geven. In Dirksland, net als het gaande werk uit de molen van de eveneens gesloopte molen.
