Het Wonder van het Westland
'Het wonder van het Westland', episoden uit het leven van ds. Jac. Van Dijk, door M. van Kooten, v.d.m. Een uitgave van De Banier. Onder ISBN nummer 9. 789. 462.780.965. De prijs voor dit boek is € 19,95. 352 blz.
Dit boek bevat een schets van de opmerkelijke levensgang van Jacobus van Dijk (1913-1984). Als ultra vrijzinnig hervormd predikant kwam hij in zijn tweede gemeente 's-Gravenzande op 14 maart 1944 tot bekering en legde daarop zijn ambt neer. Reeds een maand later werd hij beroepen in het nabijgelegen rechtzinnige Monster zonder dat men hem had horen preken… God had toch zijn ogen geopend… Hij werd wel 'het wonder van het Westland' genoemd. In een kerkelijk vakje was hij niet te stoppen. Zijn devies was: 'Ik ben een vriend, ik ben een metgezel van allen, die Uw naam ootmoedig vrezen.'
Dominee van Kooten schreef een inleiding. Enkele misverstanden omtrent ds. Van Dijk neemt hij weg: hij is geen broer van de acteur Ko van Dijk, die in zijn leven aan tal van films en hoorspelen meewerkte. Een ander misverstand is het feit dat Van Dijk na zijn geestelijke ommekeer in 1945 niet oprecht zou zijn geweest en later zelfs teruggevallen zou zijn in de vrijzinnigheid.
Hoe kwam dominee Van Kooten aan zijn gegevens? Hij heeft veel publicaties die van de hand van ds. Van Dijk zijn verschenen nauwkeurig bestudeerd. Ook de kerkelijke archieven van de gemeenten die hij dienden waren waardevol bij het schrijven. De notulen uit de periode dat hij in 's – Gravenzande stond, waren helaas niet meer te vinden. Daarnaast deed de auteur navraag bij mensen, die hem goed gekend hebben, hetzij als kerkenraadslid, collega of als vriend. Maar een heel belangrijke bron om tot deze levensschets te komen, was het manuscript van een nooit uitgegeven boek van mevrouw Van Dijk. Persoonlijke aantekeningen in een homiletisch memorandum gaven ook een schat aan informatie. En niet onbelangrijk zijn stukjes, die hij in diverse kerkbodes schreef; helaas waren niet alle kerkbodes, waarin hij schreef, te achterhalen. Toch hoopt dominee Van Kooten een betrouwbaar beeld van ds. Jac. Van Dijk te kunnen geven.
In overleg met de uitgever is het boek niet van een notenapparaat voorzien. Was een en ander toch nodig, dan is de nadere informatie in de tekst zelf verwerkt. De titel 'Het wonder van het Westland', staat in verband met het feit dat Van Dijk destijds zó genoemd werd na zijn geestelijke ommekeer, die in het Westland plaatsvond. De dochter van ds. Van Dijk merkte wel op dat Van Dijk zelf commentaar zou hebben op de titel. Het grootste wonder is immers dat Christus Jezus in de wereld gekomen is om zondaren zalig te maken.
Na de inleiding volgen 15 hoofdstukken met verschillende titels. Ze zijn chronologisch gerangschikt: Christendom zonder Christus (1913-1940); Van podium naar pastorie (1901-1940); Vriend van Hellenbroek? (1940-1942); Sneller dan de bliksem (1942-1945); Het wonder van het Westland (1945-1947); Troost, troost Mijn volk ( (1947-1948); De zwarte paus van de Bommelerwaard ( 1948-1953); Elim dat geen Elim bleek (1947 – 1952); Partij der dwazen (1946-1952); Het land der Gardarenen (1953-1960); De schrijvende dominee in Nijkerk (1960-1965); Werk en kerk in Den Haag (1965 – 1969); Thuiskomen in de glazen stad (1969-1973); Hij predikte hun Jezus (1973 – 1984); Als een troubadour.
In een bijlage is de afscheidspreek in Monster opgenomen, die hij hield op 27 juli 1947. De gebruikte bronnen worden vermeld en een register van namen. Het is een lezenswaardig boek voor iedereen, maar zeker voor hen, die hem gekend en gehoord hebben of preken hebben gelezen. Dit boek geeft een getrouwe, eerlijk weergave van Ds. Van Dijk en zijn werk. Hij was kerkelijk niet in een vakje te plaatsen. Bij zijn afscheid als gemeentepredikant zei hij 'gelukkig' niet te behoren tot een bepaald coterietje. Zijn slogan was naast het al eerder genoemde 'Ik ben een vriend, ik ben een metgezel…' 'Hoe dichter bij Christus, hoe minder verschil. Dat gold in de eerste plaats binnen de Gereformeerde Gezindte, maar dan wel in de volle breedte, dus van de oudgereformeerde ds. Joh. Van der Poel tot de gereformeerde ds. J. Overduin. De Bijbelse prediking, was voor Van Dijk synoniem met de gereformeerde prediking, zoals hij dat in een van zijn preken uitdrukt. Eens liet hij zich ontvallen dat hij een hekel had aan formulieren, behalve de drie Formulieren van Enigheid. De dochter van ds. Van Dijk typeerde haar vader in het familieblad 'Terdege' als een vat vol tegenstrijdigheden. Maar hij was op de preekstoel dezelfde als in de huiskamer. 'Voor zichzelf leefde hij heel nauw en moeizaam, anderen gaf hij alle ruimte. Dat heb ik erg in hem gewaardeerd. Je ziet in die kringen vaker het omgekeerde'. In zijn laatste levensfase sliep hij van zaterdag op zondag slecht, en had hij kanselvrees. Zo gaf hij nogal eens een beurt weg. Een gedichtje van Guido Gezelle citeerde hij nogal eens:
'Ik wandelde, ik wandelde alleen,
Ik wandelde en sprak tot de Heer':
Hij sprak en ik hoorde
En Hij hoorde en ik sprak.
En 'k wandelde en 'k sprak tot de Heer.'
We doen Van Dijks persoon het meest recht als we hem ten slotte citeren uit de Monsterse kerkbode in verband met zijn vertrek naar Putten: 'Wat ik gebouwd heb, wordt afgebroken – dat geeft niets. Al wat Gij wrocht zal juichen tot Uw eer'. Dominees, ouderlingen en kerkmensen kunnen niet zalig worden. Zondaren worden uit genade zalig. 'Door U, door U alleen, om 't eeuwig welbehagen.