600 jaar Dirksland in vogelvlucht
DIRKSLAND – In het kader van het 600-jarig bestaan van Dirksland heeft de dorpsraad van Dirksland er heel wat energie in gestoken om op diverse momenten in het jaar bij dat heuglijke feit stil te staan. Eén van de activiteiten was de historische rondleiding door het dorp, een idee van Dirkslander Jos Toes, die ook handen en voeten gaf aan de invulling daarvan. In de achterliggende maanden verzorgde hij op vier zaterdagen rondleidingen, waarbij hij met zijn gevolg op verschillende plekken in het oude dorpscentrum stilstond, in letterlijke zin, om er de nodige wetenswaardigheden over te vertellen. De rondleidingen zitten er nu op. Afgelopen zaterdag werd de laatste gehouden en Eilanden-Nieuws liep mee.
Tekst en foto's: Hans Villerius
"Ik ben geen leraar geschiedenis of zo, maar historie heeft wel heel erg m'n interesse, ook de plaatselijke geschiedenis van het dorp waar ik woon en waar ik me flink in verdiept heb", zo legt Jos Toes uit hoe hij in dorpsraadverband op het idee van de rondleidingen kwam. En het bleef niet bij de zaterdagse historische wandelingen. Ook leerlingen van de twee plaatselijke basisscholen nam hij mee naar plekken in het dorp die van betekenis zijn geweest voor de ontwikkeling van Dirksland en om ze daarover te vertellen. Op een aantal van die plekken staan schildersezels met daarop een reproductie van een schilderij van de bekende schilder wijlen Rien Poortvliet, die in z'n kinderjaren nogal eens in Dirksland verbleef en later heel wat Dirkslandse taferelen en dorpsgezichten aan het doek toevertrouwde.
Kerk
De historische wandeling begint op een plek die bij uitstek geschikt is om daar van start te gaan: in de Johannes de Doperkerk, op het kerkeiland middenin het dorp. Niet alleen een uitstekende plek om een flink gezelschap te ontvangen in historische ambiance, maar juist de kerk is zo belangrijk geweest voor het ontstaan van Dirksland. "Al in 1229 komt de naam van het dorp voor in geschriften", vertelt Jos. "De nederzetting was gelegen in een gebied met zoute kreken. Hieruit werd zout gewonnen. De selnering of moernering. Het land was van Diederick van Zierikzee, waar dan ook de naam Dircxlant of Diedericslande tot terug te voeren is."
"Nadat in 1415/1416 het dorp formeel was gesticht kwam Jan van Beieren met het idee de nederzetting de bedijken. Hiervoor werd toestemming gegeven, onder de voorwaarde dat dan wel eerst een godshuis zou worden gebouwd. Zo werd de kerk cruciaal voor het tot stand komen van het dorp en de polder Dirksland."
Het huidige kerkgebouw is niet het godshuis dat destijds werd gesticht, vertelt Jos. "De Johannes de Doperkerk is een laatgotische kerk. En ze bevat zeer veel symboliek. Bijvoorbeeld de bouwrichting van de kerk, het aantal pilaren in het kerkinterieur, de bijzondere fresco van de hand van hoogstwaarschijnlijk Jan van Scorel, en nog veel meer zaken." Ook blijkt het begraven in de kerk – zoals vroeger werd gedaan, ook in Dirksland – en de uitdrukking 'een rijke stinkerd' heel veel met elkaar te maken te hebben. En het spreekwoord 'Gods water over Gods akker laten lopen' komt eveneens uit kerkelijke riten vandaan, die in de tijd dat de Dirkslandse kerk nog een Rooms Katholieke was ook hier werden gepraktiseerd.
"Alleen al over de kerk zou je uren kunnen vertellen", geeft Jos aan. De grote muurschildering boven de toreningang kan vanaf het orgelbalkon heel goed worden bekeken, dus gaan we de trap op naar het kerkorgel. En als we daar dan toch zijn, is een kijkje bij het orgel natuurlijk ook meteen de moeite waard, zeker als tijdens deze wandeling het instrument ook nog even tot klinken wordt gebracht.
Beeldbepalende panden
Na zo'n driekwartier verlaten we het kerkgebouw, één van de mooiste op het eiland, en gaat de wandeling verder het dorp in. Aan het Achterdorp vertelt een drietal Stolpersteine in de bestrating in stilte het verhaal over drie Joodse gezinnen die daar gewoond hebben, maar die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter zijn weggevoerd en vermoord.
Langs de Ring rond de dorpskerk trekken twee beeldbepalende historische panden de aandacht. Eerst de voormalige pastorie, op de hoek Ring/Burgemeester C. Zaaijerlaan, waarvan de voorgevel rond 1800 werd voorzien van steenstrip. Door zo'n gevelvernieuwing, zoals in die tijd wel vaker werd toegepast om de woning er jonger uit te laten zien, is van het oorspronkelijke van de gevel weinig meer te zien. Vandaar dat onze gids het zich permitteert om voor dat gebruik te spreken over gevelvernieling.
Vervolgens passeren we het vroegere Weeshuis. In lang vervlogen tijden door het toenmalige gemeentebestuur gesticht als school om aan kinderen van arme burgers in Dirksland die niet in staat waren om schoolgeld te betalen, waardoor hun kinderen ook niet naar school konden, toch het nodige onderwijs te geven. Later verviel deze schoolfunctie en werd het gebouw een weeshuis. Tot 1907 is het als zodanig in gebruik geweest. Sindsdien is het historische pand particulier bezit.
Terloops wijst Jos erop dat de kerkgracht, waar we langs wandelen richting de Voorstraat, niet rond is maar ovaal én dat 'ie niet rondom doorloopt. "Dat laatste is er het gevolg van dat destijds tekort aan bouwruimte in het dorpscentrum werd ervaren. Daarom werd voor verdergaande bouw gewoon gebruik gemaakt van een deel van het kerkeiland."
Als meest beeldbepalende pand van het dorp noemt Jos de monumentale dokterswoning aan de Voorstraat. Ook daar wordt even bij stilgestaan. Evenals bij het voormalige gemeentehuis ernaast, met eerst de voorname historische voorgevel in neoclassicistische stijl van het oude raadhuis en aangrenzend de moderne en totaal niet in het geheel passende voorgevel van de latere uitbreiding van het gemeentehuis. "Een voorbeeld van hoe goed dit mis kan gaan", geeft Jos aan. "Terwijl daarvoor op dezelfde plek een prachtige historische gevel stond…"
Nog een eindje verder passeren we aan dezelfde kant van de straat de voormalige smederij van het dorp. Een travalje markeert deze plek en in de bestrating is ook nog steeds de ronding van een wielput te zien, waar vroeger het wagenwiel in ging als dat bewerkt moest worden.
Daarnaast nóg een pand dat een verhaal vertelt over het Dirksland van vroeger, toen het dorp één van de meest welvarende plekken van het eiland was, waar handel werd gedreven en waarvoor kooplieden, onder andere uit Dordrecht, de haven van Dirksland binnenvoeren om hier zaken te doen. Ze sliepen in het hotel, toen 'logement en koffiehuis', dat nog naast de smederij staat en dat naderhand in de hoogte, maar wel stijlvol, werd uitgebreid tot een markant gebouw.
Haven
Via de Heul, "de praatplek in het dorp, tevens doorgang naar de haven", gaat de wandeling naar de Straatdijk. "Vroeger hét winkelcentrum van Goeree-Overflakkee", vertelt Jos, "zoiets als nu de Koopgoot in Rotterdam is. Vanwege haar winkelfunctie was dit de eerste dijk die bestraat werd, vandaar haar naam." Zijdelings wordt opgemerkt dat aan deze dijk ook schrijver Willem Walraven heeft gewoond én de grootvader van schilder Rien Poortvliet.
De haven is tijdens de wandeling al een paar keer aan de orde geweest, maar nu houdt de wandeltocht er halt. Was de Straatdijk met haar winkelfunctie belangrijk voor de plaatselijke economie, de haven vormde een heuse levensader voor het dorp. "Maar de haven zoals wij die nu kennen is niet de oorspronkelijke", licht Jos toe. "Van origine vormt de Boomvliet, de kreek die in tegenovergestelde richting ligt, vanaf de Grevelingen voor schepen de entree van het dorp. Pas toen deze niet meer voldeed werd, in 1669, een nieuw havenkanaal gegraven, in noordelijke richting, vijf en een halve kilometer lang en uitkomend op het Haringvliet. Zeshonderd arbeiders hebben eraan gegraven. Toen ze meer loon wilden en ze 't daarom op een staking uit lieten lopen, moest de Prins van Oranje eraan te pas komen om de stakers weer aan het werk te krijgen. 'Menschen van het minste soort', zo worden ze in historische geschriften getypeerd…"
De plek waar nu bedrijventerrein Spuikolk is, was voorheen een grote opvang van overtollig water uit de haven. De straatnaam Spuikolk herinnert er nog aan. Een eindje verder langs de haven stond voorheen molen 'Het Fortuin'. In 1912 werd de molen echter afgebroken omdat ze in de weg stond voor het verkeer.
Het Hof
Start de historische wandeling op één van de oudste locaties in Dirksland, ze eindigt ook op zo'n plek. Welke oude kaart van Dirksland je ook onder ogen krijgt, op alle staat de 16e-eeuwse herenboerderij Het Hof al aangegeven. Ze behoort dan ook tot de oudste bebouwing van het dorp. "De boerderij is niet meer te zien in haar oude hoedanigheid. In 1902 werd het geheel in verschillende percelen verkocht en later werd aan de voorzijde ertegenaan gebouwd", vertelt Jos. Aan de achterzijde heerst echter, afgezien van het feit dat de ziekenhuisbebouwing daar pal aan Het Hof grenst en er hoog bovenuit schoudert, nog een sfeer van ongereptheid en authenticiteit, met hier nog de eeuwenoude schuren van Het Hof. En in één van die eindigt de historische wandeltocht.
Wellicht vervolg
In totaal vier keer werd de twee en een halfuur durende wandeling gehouden. En met elke keer zo'n dertig geïnteresseerde wandelaars kan niet anders worden gezegd dan dat deze cultuurhistorische activiteit goed in de smaak valt en in een behoefte voorziet. "Er zit zo veel cultuur en historie in het dorp, maar men weet en ziet het niet", zegt Jos.
"Je gaat inderdaad met andere ogen het dorp kijken", reageert één van de deelnemers na afloop, "er zouden meer van zulke activiteiten moeten zijn". Dat dit laatste ervan komt, is zeker niet uitgesloten. Ook Jos is aangenaam verrast over de grote belangstelling voor 'zijn' historische wandelingen en vertrouwt ons toe erover na te denken óf en in welke vorm er een vervolg aan gegeven kan worden.
Veel tijd
Ja, het heeft wel heel veel werk en tijd gekost om dit allemaal voor te bereiden. Dat onderkende ook dorpsraadvoorzitter Jan Leenders, die deze zaterdagmorgen ook meeliep. En als blijk van waardering bood 'ie Jos een goede fles wijn aan, toen het gezelschap voor een korte pauze neerstreek op het terras van restaurant 't Anker, waar alle deelnemers een drankje kregen aangeboden.
"Trouwens, héél de dorpsraad heeft in de viering van 600 jaar Dirksland ont-zét-tend veel tijd gestoken!", zegt Leenders hartgrondig. "De gemeente mag ons best wel eens mooie vakantie aanbieden…!"
Afsluiting
De festiviteiten rond het 600-jarig bestaan zijn inmiddels zo goed als afgesloten. Gisteren was er een uitvoering door de twee Dirkslandse koren Excelsior en Sursum Corda in de Hervormde dorpskerk en vanavond vindt daar de presentatie plaats van een uitgave van het blad De Ouwe Waerelt, dat deze keer gewijd is aan het zesde eeuwfeest van het dorp en dat daar ter gelegenheid hiervan huis-aan-huis verspreid zal worden.
Eén activiteit laat nog op zich wachten: de onthulling van een beeldje van Paulina van Weel, voor de hoofdingang van het Dirkslandse ziekenhuis. Het kunstwerk is echter nog niet gereed, dus dat moment houden we nog tegoed. Niettemin vindt morgenavond vanaf het grote grasveld bij de skatebaan aan de Mozartsingel de afsluiting plaats van alle jubileumfestiviteiten: om 22.00 uur een kwartier lang durend vuurwerk. In verband hiermee zal de Mozartsingel tussen de Westhavendijk en de Verdilaan tijdelijk worden afgesloten voor het verkeer en zal aan 't eind van de Verdilaan het parkeerterrein enige tijd autovrij moeten zijn. De buurtbewoners zijn inmiddels op de hoogte.
