Neem en lees
'Toets der kritiek'
Voor me ligt het proefschrift van dr. R. Toes, tot 1 september directeur aan het Wartburgcollege, locatie Guido de Brès, de school waar ondergetekende ook nog les geeft. Dr. Toes wordt per 1 september voorzitter van het College van Bestuur van het hele Wartburgcollege. Zijn proefschrift heeft als titel meegekregen: 'Toets der kritiek', het reformatorisch voorgezet onderwijs en de onderwijsvernieuwingen (1970-2005). Het is, met de bereidheid van W.B. Kranendonk, uitgegeven bij Labarum Academic te Apeldoorn, onder het ISBN nummer 9. 789.462.783.560 en kost € 34,95. De omvang is 302 pagina's.
Om u een indruk te geven waar een en ander over gaat, neem ik de inhoud van de cover over: 'De snel groeiende reformatorische scholen voor voortgezet onderwijs kregen vanaf hun prille bestaan te maken met een reeks onderwijsvernieuwingen. In een betrekkelijk korte periode moest een standpunt ingenomen worden ten aanzien van de middenschool, de basisvorming, de tweede fase en het vmbo. Het ging om vernieuwingen waarbij de overheid maatschappelijk wenselijke ontwikkelingen van zelfontplooiing, solidariteit en emancipatie via het onderwijs wilde regelen. Ze waren gebaseerd op optimistische verwachtingen over de zelfstandigheid en het autonome handelen van de leerlingen. De rol van de docent diende meer die van coach te worden.
Het beeld bestaat dat het reformatorisch voortgezet onderwijs tamelijk gemakkelijk en kritiekloos meegegaan is met deze vernieuwingen. De levensbeschouwelijke kritiek zou mager en omfloerst zijn geweest, onder andere omdat de beginnende denominatie de toets van de overheidseisen moest doorstaan. Er werd eerder gezocht naar Bijbelse voorbeelden die de vernieuwingen zouden moeten legitimeren en stimuleren dan dat deze vernieuwingen de toets der bijbels-pedagogische kritiek konden doorstaan.
In deze studie zal vanuit diverse invalshoeken bestudeerd worden welke positie schoolleiders, docenten, SGP-politici en vertegenwoordigers van de reformatorische besturenorganisatie VGS en de begeleidingsdiensten (BGS/DGS) innamen ten opzichte van de genoemde vier vernieuwingen. Deze studie wil ook verklaringen formuleren voor de geconstateerde houding ten opzichte van deze vernieuwingen'.
Het boek/proefschrift is als volgt ingedeeld:
Hoofdstuk 1: Inleiding en probleemstelling (onderwerp en methoden van onderzoek) en structuur en opbouw
Hoofdstuk 2: Het reformatorisch onderwijs in historisch perspectief (bevindelijk gereformeerden en de geschiedenis van het reformatorisch onderwijs tot 1980: de zoektocht naar een eigen pedagogische paradigma)
Hoofdstuk 3: De onderwijsvernieuwingen: van middenschool tot vmbo (van Mammoetwet naar middenschool, middenschool, basisvorming, tweede fase, vmbo, politieke evaluatie van de vernieuwingen: rapport Commissie Dijsselbloem en een samenvatting
Hoofdstuk 4: Het reformatorisch onderwijs en de onderwijsvernieuwingen (Inleiding, twee bronnen, bevindingen uit Schriftuurlijke bronnen, integratie van de bevindingen uit publicaties en interviews, samenvatting en conclusies)
Hoofdstuk 5: De SGP en de onderwijsvernieuwingen (inleiding, de SGP: een korte geschiedenis, de SGP en de middenschool, de SGP en de basisvorming, de SGP en de tweede fase, de SGP en het vmbo, samenvatting en conclusies)
Hoofdstuk 6: In breder perspectief: vergelijking tussen reformatorisch en niet-reformatorisch onderwijs (inleiding, resultaten) integratie van bevindingen
Hoofdstuk 7: Conclusies, discussie en aanbevelingen
Dan volgt een samenvatting in het Nederlands een summary in het Engels, literatuur en bronnen en een viertal bijlagen:
• Aantal leerlingen in het reformatorisch onderwijs vanaf 1940 tot en met mei 2013
• Essenties voor het reformatorisch onderwijs
• Scholen voor reformatorisch onderwijs
• Lijst met afkortingen
• Personen register
• Curriculum vitae
In zijn inleiding zet dr. Toes uiteen waar het in het onderwijs meestal om gaat: führen und wachsen lassen. Bij de invoering van de tweede fase leek het wachsen lassen het te winnen van het führen. Het was voor velen zelfs uit den boze. In zijn ervaringen als docent constateerde Toes dat het reformatorisch onderwijs gemakkelijk meeging met de onderwijsvernieuwingen, die vaak haaks stonden op de eigen identiteit, waarvan de kern, de Bijbelse beginselen, de toets der kritiek ten opzichte van de vernieuwingen zou moeten zijn. De titel van zijn proefschrift komt uit een publicatie die ooit verscheen over de toetsen in de basisvorming.
Toen Toes wat meer afstand kon nemen van de dagelijkse praktijk en meer inzicht kreeg hoe de processen in het onderwijs liepen, kwam een oud verlangen bij hem op om zijn studie af te ronden met een proefschrift. Het resultaat mag er zijn. Het zal duidelijk zijn dat een dergelijke complexe studie niet in een pagina te bespreken is. Hoeft ook niet. Hopelijk krijgt u belangstelling, interesse om dit proefschrift ter hand te nemen. Ik wijs u ook op een groot aantal recensies, die in verschillende bladen verschenen zijn. Daar kunt u ook de tegengestelde meningen over de onderwijsvernieuwing in terug vinden. Al met al een boeiende aangelegenheid om dit te lezen en ook een mening te vormen. Niet alleen voor onderwijsgevenden, maar een ieder die het onderwijs, maar in het bijzonder het reformatorisch onderwijs een warm hart toedraagt, zal hier zeker een en ander terugvinden wat herkenbaar is.
Ik eindig de bespreking van het proefschrift van mijn directeur (scheidend) met het laatste gedeelte van zijn samenvatting:
…Ten slotte: de onderwijsvernieuwingen gingen uit van optimistisch denken over de mogelijkheden van het kind, van zelfontplooiing, solidariteit en emancipatie. De reformatorische identiteit wordt echter bepaald door onder andere de zondigheid van de mensen en de noodzaak van wedergeboorte. De acceptatie van de vernieuwingen door reformatorische scholen lag daarom wellicht minder in de lijn van de verwachtingen dan de acceptatie door het niet-reformatorisch onderwijs. De verschillen tussen beide vormen van onderwijs waren echter niet groot. Bij het reformatorisch onderwijs zouden de achtergronden van de onderwijsvernieuwingen onvermijdelijk hebben moet conflicteren met de beginselen uit de Bijbel en de belijdenis geschriften, die als toets der kritiek functioneerden. Deze studie toont echter aan dat er om diverse redenen pogingen gedaan worden om deze zo contrasterende identiteiten juist met elkaar te verbinden.
Neem en lees kritisch, maar laat altijd blijken dat we de toets der kritiek gegrond op Gods Woord ter harte nemen.