Zaalorgel 'De Wilhelmina' siert foyer Diekhuus
Door Hans Villerius
Een langgekoesterde wens vanuit Stichting Podium is daarmee in vervulling gegaan. Een wens die er al was in de tijd waarin Podium de openluchttheaters 'Meekrap' en 'Mare' organiseerde op het Diekhuusplein in Middelharnis – dé plek op het eiland waar cultuur een plaats krijgt – en nog lang voordat de verbouwing van het Diekhuus plaatsvond. Vanuit een streven om dingen uit de plaatselijke omgeving en historie die verdwenen zijn weer terug te brengen, werd als wens de gedachte neergelegd om het erfgoed van Middelharnis' accordeonist, noteur en arrangeur van draaiorgelmuziekboeken en zaalorgelbouwer Gerard Razenberg uit de plaatselijke vergetelheid terug te brengen.
Stichting
Vanuit Stichting Podium werd de Gerard Razenberg Stichting opgericht, die zich jarenlang inzette om één van de door Razenberg gebouwde en behouden gebleven orgels weer naar z'n 'geboortegrond' te laten komen. En eigenlijk ook om héél Gerard Razenbergs erfgoed te borgen en alle door hem gemaakte arrangementen in Middelharnis samen te brengen op één plek: de Razenbergbank. De langdurige inspanningen van de stichting zijn niet voor niets geweest en werden deze week beloond: sinds maandag staat in het Diekhuus één van de grootste zaalorgels, een 125-toons instrument, die Razenberg bouwde. 'De Wilhelmina', een naam die het instrument pas op latere leeftijd kreeg en die het ook in de toekomst zal houden.
Wilhelmina
Bijzonder is dat 't juist De Wilhelmina is die naar Middelharnis kwam. Want behalve zijn afkomst uit Middelharnis, begin jaren zeventig van de vorige eeuw, heeft dit instrument nóg een binding met het eiland. Vele jaren heeft het in Café De Boet te Achthuizen gestaan. Na sluiting van het café is Razenbergs zaalorgel in handen van een opkoper gekomen. Naderhand kwam het instrument in Ridderkerk terecht, om na jaren vanonder het stof van de vergetelheid gehaald te worden en een plaats te krijgen in de Orgelhal in Assen, waar het de naam De Wilhelmina kreeg. Wegens opheffing van de Orgelhal kwam De Wilhelmina weer te koop. Doordat voorzitter Adrie Stolk van de Gerard Razenberg Stichting en de Orgelhal met elkaar in contact stonden en in Assen bekend was dat ze in Middelharnis graag deze 'Razenberg' graag wilden hebben, was het contact hierover vrij snel gelegd en werd aankoop een feit.
Vernieuwend
In een zoektocht naar een mooie, waardige plek hiervoor ontpopte het Diekhuus zich als locatie waar dit stukje cultureel erfgoed kon rekenen op een warm welkom. Door een uitstekende samenwerking met het Diekhuus, maar ook door een ruimhartige bijdrage uit het Rabobank Cultuurfonds, konden wensen werkelijkheid worden.
Vanuit Assen verkaste De Wilhelmina naar het Nederlands Boekorgel Centrum te Tilburg, waar het werd gerestaureerd en speelklaar werd gemaakt. Aansluitend werd de techniek van het instrument dusdanig aangepast – met gebruikmaking van de expertise van het Antwerpse bedrijf Decap – dat het nu digitaal aangestuurd kan worden. Naast restauratie werd dus ook innovatie in Razenbergs werk aangebracht. Geheel in de lijn van hoe Razenberg zelf ook werkte: altijd weer vernieuwend en gebruik makend van de nieuwste technieken. Digitaal aangestuurd zal De Wilhelmina in de toekomst dan ook functioneren, nu het eenmaal op z'n verhoogde plek in de Diekhuus foyer staat, op een staalconstructie die speciaal voor dit doel werd gemaakt tijdens de verbouwing van het Diekhuus.
Plaatsing van het instrument, maandagmiddag, was een heel karwei, dat in goede samenwerking met Flakkee Verhuizers en een aantal vrijwilligers tot een goed einde werd gebracht. Het front van het instrument is alleen nog niet af. De kleurstelling moet nog worden verbeterd. Als ook dat gereed is, is het de bedoeling om De Wilhelmina op a.s. Monumentendag aan het publiek te presenteren en niet lang daarna officieel in gebruik te nemen door er een landelijke aangelegenheid van te maken.
Razenberg
Binnen de draaiorgelwereld was Gerard Razenberg, neef van de bekende Middelharnisse schilder Lies Razenberg, een begrip. Voor vrijwel alle draaiorgels in Nederland maakte hij draaiboeken en arrangeerde hij muziek. Na voltooiing van deze werken stuurde hij de draaiboeken naar zijn opdrachtgevers, maar zelf hoorde hij de uitvoering ervan eigenlijk nooit. Daarom ging hij aan de slag om uit allerhande onderdelen zelf een draaiorgel samen te stellen. En het bleef niet bij dat ene instrument. Altijd weer vernieuwend en gebruikmakend van nieuwe technieken pionierde hij verder. Voor het maken van zijn draaiorgels kocht hij elektronische orgels, accordeons en slagwerk, de nodige elektronica en speakers én legde hij pneumatische systemen in zijn instrumenten aan. Zo bouwde hij ook 'De Wilhelmina' die, naast echte accordeon- en slagwerkklanken, verder uitsluitend elektronisch geluid geeft. De Wilhelmina kent dus geen orgelpijpen en is in die zin niet echt een orgel, maar volgens Adrie Stolk worden in de draaiorgelwereld dergelijke instrumenten toch ook als 'orgel' gezien. Hóe deze Razenberg klinkt, horen we dus op Open Monumentendag, zaterdag 10 september.