In het Licht
Van de hand van Rembrandt van Rijn verschenen ruim 350 schilderen, 300 tekeningen en 1000 etsen. Opvallend hierbij is dat bijna een derde van dit aantal een Bijbels thema heeft. Rembrandt wordt, aldus de auteur, ook wel bestempeld als 'de schilder van de Bijbel'.
In de inleiding van dit boek wordt kort de levensloop van Rembrandt beschreven en krijgt de lezer uitleg hoe het leven van de schilder zich weerspiegelt in zijn werk. Het vertrekpunt van het werk van Rembrandt was de beeldtaal van zijn tijd, de barok. Hij neemt ook kennis van de stijl van de Italiaanse historieschilders, maar al snel ontwikkelt hij een eigen unieke stijl waaraan zijn schilderijen meteen te herkennen zijn. Als eerste bespreekt de schrijver de kenmerkende stijl van Rembrandt bij het toepassen van lichteffecten in het schilderij 'Vlucht naar Egypte'.
In de Bijbelse schilderijen komen diverse kenmerken uit het leven van Rembrandt terug, betoogt de schrijver. Rembrandt had een veelbewogen leven, zijn echtgenote Saskia stierf na acht jaar huwelijk en drie van zijn vier kinderen stierven op zeer jonge leeftijd. In de periode na het overlijden van zijn vrouw schildert hij 'De droom van Jozef in de stal van Bethlehem', 'Aanbidding van de herders' en 'Rust op de vlucht naar Egypte'.
Opvallend is dat Rembrandts voorstellingen van Maria niet veel gemeen hebben met de voorstellingen van de madonna's die gebruikelijk waren in zijn tijd. 'Bij hem zijn het boerenvrouwen, niet opvallend mooi of zichtbaar begenadigd. En Maria's kind is een zuigeling zoals ze ook thuis op een kussen lagen."
In 'Aanbidding van de herders' is opnieuw een bijzondere plek voor het licht ingeruimd. Het valt op het Kind, de stralen komen uit de lantaarn die Jozef vasthoudt en verwijzen naar het Licht der wereld. In 'Rust op de vlucht naar Egypte' is zelfs sprake van vier soorten licht, de schrijver legt uit welke symboliek hierin ligt besloten. Van invloed op de religieuze beleving en het werk van Rembrandt waren ook zijn joodse en mennonitische vrienden.
Licht en donker
Kort voor zijn dood schildert Rembrandt 'De terugkeer van de verloren zoon'. Hij is dan 62 jaar. Saskia en zijn hulp Hendrickje zijn reeds overleden, evenals zijn laatst levende zoon Titus. Cornelia, zijn veertienjarige dochter die hij kreeg met Hendrickje, is nog alleen over om hem te verzorgen. Rembrandt voelt zich eenzaam en berooid. Kijkend naar dit schilderij zegt de schrijver: "De aarde, zo voelt dit tafereel voor mij, ligt ver achter de terugkerende zoon en zijn vader ontvangt hem in een hele andere wereld." Rembrandt verbeeldt met dit schilderij hoe hij zijn dood tegemoet zal treden, aldus de auteur.
'Simon met het Christuskind in de tempel' is in 1669 het laatste schilderij van Rembrandt. Als Rembrandt sterft, vindt men dit voltooide werk op zijn schildersezel. "Rembrandt bedoelt met de Simeon van dit paneel zonder twijfel zichzelf. (…) Simeon – een mens die tot rijpheid en rust is gekomen, die aan het eind van een lange weg is gekomen en weet: ik moet aanvaarden. En als ik aanvaard, ben ik in Hem bewaard. Hij schijnt te zeggen: het kind dat in mij is, mag nieuw worden. En zo leeft in mij niet meer ik, maar Christus."
In het licht en donker van de schilderijen van Rembrandt is veel terug te vinden uit zijn eigen levensweg. "Want wat een morgen is, zal alleen diegene weten, die een nacht doorstond." Dit toegankelijk geschreven en zeer informatieve boekje bevat 24 afbeeldingen van de beroemde schilder en is ook geschikt voor persoonlijke overdenking bij de Bijbelse taferelen.
Jörg Zink is een Duitse theoloog, hij heeft diverse publicaties op zijn naam staan.
Rembrandt, schilder van de Bijbel
Jörg Zink
2015, uitgeverij Kok
56 blz., € 13,50
ISBN 978904 3525992