Professor Boersema houdt lezing over Paaseiland
Vervolg van de voorpagina
Paaseiland is het meest afgelegen bewoonde eiland ter wereld. Midden in de Stille Zuidzee gelegen, is de afstand tot Chili, de dichtstbijzijnde kust, zo'n 3700 kilometer. Pitcairn, het eerstvolgende bewoonde eiland ligt op zo'n 2200 kilometer afstand. Het uit drie uitgedoofde vulkanen bestaande eiland is met een oppervlakte van 166 km² ter grootte van Texel. Een van de grootste mysteries rond het eiland zijn de karakteristieke beelden.
Oorsprong
Volgens dr. Boersema, Hoogleraar milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden, zijn de oorspronkelijke bewoners uit Polynesië afkomstig. "Waarschijnlijk zijn ze rond het jaar 1100 n. Chr. met één of meerdere kano's vanuit een ander eiland overgestoken en hebben zich hier gevestigd." Hij weerspreekt hiermee veel andere wetenschappers die de aankomst van de expeditie veel eerder, rond het begin van onze jaartelling duiden.
Beeldcultuur
Op het eiland ontstaat een beeldcultuur. Langs de kunst rondom het eiland zijn zo'n 400 beelden gevonden. In de steengroeve waar ze gehouwen werden lag er nog zo'n aantal op voorraad.
De beelden, ook wel Moai genoemd, staan met hun gezicht landinwaarts gericht. Sommigen dragen een hoed. De tufstenen beelden werden vanuit de groeve, een uitgedoofde vulkaan in het binnenland, vermoedelijk over boomstammen naar de kust gerold. Volgens Boersema dienen de beelden als voorouderverering: "Vóór de beelden zijn graven gevonden van voornamelijk mannen, vermoedelijk de chiefs."
Vogelcultuur
Rond 1550 raken door kappen en branden de bomen op het eiland op. Men was niet meer in staat de kolossale beelden te transporteren en kano's te maken ten behoeve van de visvangst. De Paaslanders verlieten de beeldcultuur en gingen volledig over op de al enigszins aanwezige vogelcultuur. Van elke familie doken jaarlijks jonge mannen het water in om door de woeste zee naar een nabijgelegen eilandje te zwemmen. Daar zochten ze naar een ei van de Bonte Stern. Met dit ei zwommen ze terug en beklommen de steile kliffen. De familieoudste van degene die als eerste deze hachelijke onderneming tot een goed einde wist te brengen werd de nieuwe "vogelman", de chief van dat jaar.
Roggeveen
Jacob Roggeveen die voor de WIC (de West Indische Compagnie) voer, was op zoek naar Zuidland. Men dacht destijds dat er zich ten zuiden van Australië nog een groot eiland bevond, dat men graag wilde koloniseren. Op paaszondag 5 april 1722 stuitte Roggeveen als eerste westerling bij toeval op het eiland en voorzag het bij die gelegenheid van zijn huidige naam.
Mythen
Sinds het eind van de 19e eeuw wordt er veel onderzoek gedaan naar Paaseiland. "Mythe, mysterie, raadsel en Enigma. Dat zijn de woorden die bij Paaseiland passen. Waarom die beelden? Waarom zoveel? Waarom zo groot? Vele theorieën doen zich de ronde en elk jaar komen er weer nieuwe bij. Waarover wij dan vervolgens op het jaarlijkse congres over Paaseiland weer hartelijk moeten lachen", vertelt de hoogleraar smakelijk.
Collapse-theorie
Een van de wijd verspreide verklaringen van de ingrijpende gebeurtenissen die zich op het eiland voltrokken hebben is de zogenaamde collapse-theorie. Door op grote schaal uitgevoerde ontbossing ontstaat er erosie. De bodem verschraalt, onvruchtbaarheid is het gevolg. De bevolking komt grotendeels om van de honger. Ook doen zich hardnekkige verhalen de ronde over vermeend kannibalisme.
Geen bewijs
Boersema vindt het verhaal weinig overtuigend en gaat bronnen als de scheepsjournalen van Roggeveen en andere expedities bestuderen. Op overtuigende wijze weet de hoogleraar de collapse-theorie te ontkrachten. "Uit de verslagen blijkt niet dat de bevolking honger leed. Integendeel, Roggeveens scheepsjournaal beschrijft hoe gezond en goed geproportioneerd de Paaslanders er uitzien. In het verslag valt te lezen hoe de Paaslanders 60 hoenderen en 30 bossen bananen ruilen tegen linnen. De mannen krijgen ook versbereide kip aangeboden. "Dat doe je niet als je honger lijdt. Voor kannibalisme is geen bewijs gevonden".
Geleidelijke ontwikkeling
In plaats van de collapse-theorie pleit Boersema voor een geleidelijke ontwikkeling. "De Paaslander heeft bijgedragen aan ontbossing door de bomen die hij kapte, maar niet op een buitensporige manier. De doorsnee eilandbewoner zal weinig van de ecologische veranderingen gemerkt hebben." De echte oorzaak van de ontbossing van het eiland ligt in de ratten die de Paaslanders uit Polynesië meenamen en die ze gebruikten als voedselbron. Zij knaagden de wortels van jonge bomen aan zodat het woud zich niet kon revitaliseren.
Ondergang
In 1860 werven Peruaanse ronselaars rond de 1400 arbeidskrachten op het eiland en brengen ze naar het Zuid-Amerikaanse continent. Daar sterven de meesten aan uitheemse ziekten als pokken en tuberculose. Slechts 15 Paaslanders weten te overleven en worden naar hun geboorte-eiland teruggebracht. Tragisch genoeg verspreiden ze vervolgens de ziekten die ze onder de leden dragen onder de resterende 2000 koppige bevolking. In 1877 zijn er nog slechts 110 Paaslanders in leven, zo blijkt uit een gehouden telling. Tegenwoordig leven er rond de 5000 man op Paaseiland. Paaslands bloed is nog wel aanwezig, maar is vaak vermengd met de vele andere nationaliteiten die het eiland herbergt.
Paaseilandbeeldje Ouddorp
De vondst van het tufstenen paaseilandbeeldje in Ouddorp noemt Boersema uniek. "Een tweede exemplaar uit die periode, of eerder, is mij in dit formaat niet bekend. Er zijn wel andere kleine beeldjes van Paaseiland bekend, maar die zijn van hout. Of de Paaslanders ook stenen beeldjes in huis hadden weten we niet. Het enige wat we hebben is een foto uit 1877 waarop een hutje te zien is met aan weerszijden van de lage deuropening dergelijke beeldjes als een soort deurpost."
Afsluitend geeft Boersema de aanwezigen nog een overweging mee: "Waarin zoeken wij de kwaliteit van onze cultuur? Gebruiken we op het eiland aarde ook niet te veel hulpbronnen om onze cultuur op te bouwen? We hoeven misschien geen 'collapse' te vrezen maar als door overexploitatie de natuur verarmt, zal op termijn ook de cultuur verarmen."
In het Streekmuseum in Sommelsdijk bevindt zich tot en met september een tentoonstelling waarin het "Ouddorpse" beeldje uit Paaseiland te bezichtigen is.