Stadse schoenmaker geëerd met Mel-week
STAD AAN 'T HARINGVLIET – Met zijn leren kunstwerken en aforismen als 'De wijzen kwamen niet uit het westen' was Mel Dale niet bepaald een alledaagse schoenmaker. De man uit Stad, die in 2004 op bijna tachtigjarige leeftijd overleed, was ook een kunstenaar, schrijver van korte teksten, misschien wel filosoof en zeker iemand die tolerant was en respect had voor mensen met een andere mening én overkanters. Dale leeft voort in de herinnering van veel Stadtenaren. Dit jaar nog meer, want er staat van alles op stapel rond de schoenmaker van weleer: een hele Mel-week in september, met tal van activiteiten, waaronder Mel, de musical. In Stad zijn de voorbereidingen in volle gang. Herman Maas en Wim van Ham vertellen erover, onder het genot van een glas chocoMel.
Door Kees van Rixoort
Mel Dale kwam in 1925 ter wereld in Stad aan 't Haringvliet. Zijn vader was schoenmaker, en hij werd dat min of meer vanzelfsprekend ook. Dus ging ook hij aan de slag met schoenen, zadels en ander leerwerk. "Hij was een gewone Stadse jongen. Erg sportief. Hij voetbalde en stond bekend om zijn vlammende schot."
Tijdens de oorlog liep hij een schuldgevoel op. Hij zat ondergedoken op een boerderij in de polder en kon zo tewerkstelling in Duitsland ontlopen, maar andere jonge mannen in het dorp werden wel opgepakt. Dat wrong in het hoofd van de jonge Mel.
Dale voerde veel gesprekken met Pau Kreeft, de eerste socialist in Stad én lid van de gemeenteraad. "Pau Kreeft leerde Mel pijp roken en zette hem aan het denken", vertellen Herman Maas en Wim van Ham. Die gesprekken bepaalden deels zijn later leven.
Politionele acties
Datzelfde gold voor zijn uitzending naar Nederlands-Indië, ten tijde van de politionele acties. Nooit was hij van Goeree-Overflakkee af geweest, bij wijze van spreken, maar nu was zijn bestemming de andere kant van de wereld, naar tropisch Nederland. "Dat had een enorme invloed op Mel. Hij was antimilitarist en liet zijn geweer liever liggen. Maar er waren er ook die er op los schoten. De verschillen waren groot, maar er ontstonden vriendschappen voor het leven." Maas en Van Ham kunnen het weten, want ze hebben heel wat van Mels oud-strijdmakkers bezocht. Ze kregen soms ontroerende verhalen te horen én de nodige foto's te zien.
Terug in het dorp was hij weer de schoenmaker aan de Achterdijk. Een bijzondere man bleef hij, al was het alleen maar door de kunstwerken die hij op een gegeven moment ging maken van restjes leer. Honderden heeft hij er gemaakt. Hij verkocht ze niet, maar gaf ze weg aan mensen die iets voor hem hadden gedaan, of het beeld mooi vonden. Het in brons gegoten beeld dat de winnaar van de Cultuurprijs Goeree-Overflakkee ontvangt, is oorspronkelijk ook van zijn hand.
In zijn etalage stonden zijn kunstwerken, samen met zijn korte teksten op papier. Die ontlokten altijd veel reacties bij de Stadtenaren. Geld leek hem nauwelijks te interesseren. Hij hanteerde lage tarieven voor zijn werk en zei in geval van protest: 'U gaat niet over de prijs.'
Voortleven
Mel Dale was een man van het dorp, maar kon ook goed overweg met mensen die van de overkant op Flakkee kwamen wonen. Vrouwen van het dorp stortten graag hun hart voor hem uit. Mel, de vrijgezel zonder kinderen, kon goed luisteren. Zoals veel mensen zeggen dat ze voortleven in hun kinderen, zo zei Dale ooit dat hij dat wilde doen in zijn beelden.
Met Piet van Asperen, de huisschilder, maakte hij vijftig jaar lang dagelijks een wandeling over de dijk. Daarna dronken ze altijd samen koffie. Hoewel ze heel verschillend in het leven stonden en het nooit met elkaar eens waren, waren ze de beste vrienden. Het is treffend dat Piet en Mel kort na elkaar overleden. Dat was in 2004.
Tien jaar later organiseerden Maas en Van Ham de negentigste verjaardag van Mel Dale in Het Trefpunt. Er kwamen heel wat mensen op af, meer dan honderd, mensen die een beeldje van de kunstzinnige schoenmaker bezitten. Ze hadden veel verhalen. Zoveel, dat er genoeg stof was om een musical te maken. Die is nu in voorbereiding: Mel, de musical. Er zijn veel Stadtenaren bij betrokken – teksten inspreken, kleding maken, techniek, et cetera – en dat is precies de bedoeling van Maas en Van Ham. "We hebben iets samenbindends voor het dorp bedacht."
Serieus en grappig
Mel, de musical – met als ondertitel 'Wie de schoen past trekke hem uit' – verbeeldt het levensverhaal van Dale. "Het gaat over zijn leven – zijn geboorte, de oorlog, de politionele acties, de ramp van 1953, de komst van de 'overlanders' – en over de geschiedenis van Stad. Het is serieus én grappig. Het artistieke staat niet bovenaan. Het gaat erom zoveel mogelijk Stadtenaren te betrekken. Bij twee eerdere musicals lukte dat ook goed. Voor de liedjes gebruiken we operafragmenten met een nieuwe tekst. Soms is er choreografie. We zijn druk aan het oefenen. Verder laten we het maar gaan, het groeit vanzelf."
De musical wordt drie keer opgevoerd, op 1, 2 en 3 september. Plaats van handeling is de Kaai. De uitvoeringen vallen midden in de Mel-week. Want er gebeurt dit jaar nog veel meer rond de Stadse schoenmaker/kunstenaar. Zoals een project voor de twee basisscholen in het dorp. Die gaan beelden maken van piepschuim. Een fotowedstrijd met 'schoenen' als thema. Het Nederlands Kampioenschap Schoenwerpen. Een concert, op 3 september, door mensen uit Stad in de open lucht, met een maaltijd. Een PowerPointpresentatie, gemaakt door Jan Maliepaard, over het leven en werk van Dale. Vanzelfsprekend een tentoonstelling van zijn beelden, in Het Trefpunt. Een Stadswandeling langs ramen en bordjes met teksten van Dale. "De bedoeling is dat je die wandeling met een ander doet en samen praat. Net zoals Mel elke dag deed. Ga praten, ga in elkaars schoenen staan…"
Mel verbindt
Bezig zijn met de cultuur en de geschiedenis van het dorp. Mensen met elkaar verbinden. Daar gaat het allemaal om: "Mel verbindt het dorp." Het is nu al te zien tijdens de wekelijkse bijeenkomsten waarop Stadtenaren beeldjes maken. Niet van leer, maar van ijzerdraad en papier-maché en voorzien van verf en een laag lak. Aan het eind van Mel, de musical komen al die beeldjes op de Kaai te staan. Om te verbeelden dat Dale voortleeft. In zijn beelden.
Er zijn diverse workshops voor mensen die beeldjes in de stijl van Mel maken van ijzerdraad en papier-maché, met een verfje en wat lak erover.
