Met raad en daad
Esdorpen
Dorpskernen in het oosten van het land hebben vaak een verhoging, 'es' genoemd. Wanneer en hoe zijn die ontstaan? Wat betekent het woord?
Antwoord: Esdorpen zijn oorspronkelijk in de middeleeuwen ontstane landelijke nederzettingen op de hoge zandgronden van Oost- en Midden-Nederland, waarbij de permanente bouwlanden van oorsprong bijeen lagen in één of meer essen of enken. Dit zijn hoge bouwlanden, die vroeger gemeenschappelijk dorpsbezit waren. Een es is dus niet de verhoging die u bedoelt. U denkt waarschijnlijk aan het midden van het dorp, de brink genoemd. De brink was een langgerekt, met gras begroeid en vaak met bomen beplant terrein. De brink was een plaats van samenkomst en vaak waren gemeenschapsgebouwen zoals de kerk, de school en het gemeentehuis op de brink gebouwd. De benaming 'es' kwam meer in Oost-Nederland voor, in het midden sprak men van 'enken' of 'engen'. De essen waren oorspronkelijk omheind met een houtwal of een haag om vee en wild te weren. Hoewel esdorpen qua bebouwingswijze er verschillend kunnen uitzien, zijn de meeste esdorpen zgn. brinkdorpen. Deze zijn gebouwd rondom een dorpsplein.
Springende vissen
Steeds weer leest men over de eigenschap van vissen, die hen in staat zou stellen om tegen grote watervallen op te springen. Dit lijkt me sterk, graag uw mening.
Antwoord: Dit is inderdaad te sterk om waar te zijn. De hoogste sprong die een vis kan maken, bedraagt hoogstens 1,80 m. Het is ook onjuist dat een zalm opklimt tegen watervallen, die zes meter hoog zijn. In dit geval springen ze niet, maar ze zwemmen. Talrijke vissen, de zalm dus ook, zijn heel goed in staat tegen snel stromende rivieren op te zwemmen. Als ze in de buurt van een waterval komen, nemen zij 'een aanloop' en springen. De rest van de weg leggen ze weer zwemmend af. En hoe staat het met de Niagara waterval, die ruim 50 meter hoog is? Er wordt beweerd dat vissen tegen deze grote waterval opgeklommen zijn. In elk geval is dit visserslatijn. Er komen vissen voor, die grote afstanden kruipende door vochtige weiden afleggen. De paling bijvoorbeeld. Tropische baarzen kunnen in bomen klimmen, maar geen enkele vis heeft tot nog toe de Niagara waterval overwonnen.
Erwtenwormpjes
Vroeger zaten er altijd wormpjes in de doperwten uit de moestuin en nu nooit meer. Hoe kan dat?
Antwoord: De klimatologische omstandigheden kunnen hierbij een grote rol spelen. Zo kan de temperatuur en de vochtigheid in de winter zijn weerslag op de insecten en ander gedierte hebben in de volgende seizoenen. Zo kunnen bijv. in het ene jaar nauwelijks wespen zijn, het volgende jaar kan er sprake zijn van een wespenplaag. Ook zijn er de afgelopen jaren meer teken in onze bossen dan in de vorige jaren. Het kan ook zijn dat u ander zaaigoed heeft gebruikt dan vroeger, dat minder gevoelig is voor wormpjes?
Wat betekent Kuna?
Mijn vrouw luistert naar de naam Kuna. Weet u waar deze naam vandaan komt en wat de betekenis is?
Antwoord: De naam van uw vrouw, ook wel geschreven als Cuna, is afgeleid van Kunera of Cunera en betekent de koene, de dappere. Andere afleidingen: Cuinira, Knier, Knierke en Kniertje. Volgens de legende was St. Cunera waarschijnlijk in de tijd van Willibrord martelares in Rhenen. Zij zou door haar heidense meesters gegeseld en in een paardenstal begraven zijn. In Rhenen kunt u de Cunera kerk vinden.
Nog een keer: beroete ruitjes
In de rubriek 'Met Raad en Daad' werd vorige week een vraag beantwoord over het schoonmaken van beroete ruitjes van een houtkachel. Twee lezers stuurden nog twee aanvullende adviezen. Bij de Aldi is UNA Oven- en Kachelreiniger te koop. Dit middel werkt uitstekend, volgens Jan Nipius uit Westendorp. Lenie de Vos uit Ooltgensplaat geeft als advies om de HG kachelruitjesreiniger te gebruiken.