Donkerland
Deon Opperman
Ned. Vertaling: Ingrid Glorie
2015, Uitgeverij Mozaiek
458 blz., € 23,50
ISBN 9789023 994749
In 1838 ontvlucht Pieter de Witt zijn geboortegrond aan de rand van de Zuid-Afrikaanse kaapkolonie. Zijn ouders werden kort daarvoor gedood door veedieven. Na een barre tocht richting het oosten, arriveert hij aan de oevers van de rivier de Tugela. Hier plant Pieter zijn stok in de aarde om zijn 'plaas' te bouwen, het land dat hij in bezit neemt strekt zich een half uur gaans uit in alle windrichtingen.
Donkerland, de boerderij van Pieter en zijn nazaten, vormt het decor van de geschiedenis van zeven generaties De Witt die na hem de 'plaas' beheren. Pieter weet met hulp van Eerste, de zwarte vrouw die hij tijdens zijn trektocht naar Tugela het leven redde, de boerderij op te bouwen en zijn bedrijf verder uit te breiden.
Ruim 150 jaar geschiedenis van Donkerland én van Zuid-Afrika ontvouwt zich en brengt de roerige historie van het land tot leven: de strijd tegen de Zoeloes, de Boerenoorlogen, twee Wereldoorlogen, de opstand van Soweto tegen het Apartheidsbewind en de vorming van het Nieuwe Zuid-Afrika.
Levendige dialogen gecombineerd met een boeiende vertelstijl zorgen dat je al snel midden in het verhaal zit en het nog maar moeilijk weg kunt leggen. In het begin is het wel even doorbijten; de vele namen en plaatsen vergen de nodige aandacht om de verhaallijn te blijven volgen.
De geschiedenis van Donkerland is opgedeeld in negen episoden, ingeleid door citaten van diverse schrijvers. Opperman start de eerste episode met de tekst uit Exodus 6:8 ("En Ik zal ulieden brengen in dat land, waarover Ik Mijn hand opgeheven heb").
Opperman citeert aan het begin van de zesde episode een aantal dichtregels van de Zuid-Afrikaanse schrijver N.P. van Wijk Louw: "De zwarte steen waar jouw vuur was, is bijna geblust door de regen. Deze grond was niet gekocht, alleen maar geleend." Deze dichtregels vormen de opmaat naar een belangrijke wending in de geschiedenis van Donkerland.
De meerwaarde van deze kroniek is dat het de lezer op beeldende wijze onderdompelt in het verleden van Zuid-Afrika. Hoe de blanke boeren en hun zwarte arbeiders schouder aan schouder staan als het om de toekomst van Donkerland gaat. Maar ook hoe de Apartheid een scherpe scheidslijn trekt. Onrecht en gerechtigheid, liefde en haat, uitbuiting en dienstbaarheid liggen soms heel dicht bij elkaar, blijkt ook uit deze geschiedenis.
Krijgers van vroeger
De geschiedenis van de families De Witt en die van Eerste krijgen, zoals gezegd, een plaats in de grote geschiedenis van het land. De verteller van het verhaal, een verre nakomeling van Pieter de Witt, weet op een meeslepende wijze een periode van 150 jaar te overbruggen. De vele informatie die te vertellen valt over zo'n lange periode blijft tot het einde boeiend beschreven.
Aan het eind van het boek concludeert een lid van de zevende generatie De Witt dat de geschiedenis naast de feiten nog een eigen verhaal vertelt. Het wordt gevormd door feiten vermengd met persoonlijke herinneringen. Zoals de stok waarmee Pieter ooit zijn land afbakende en die al zeven generaties boven de haard hangt, zijn eigen verhaal vertelt. "Weet je, ze zeggen dat er nergens in het heelal een plaats is waar je voldoende afstand kunt nemen om je verhaal te kunnen vertellen en te kunnen zeggen: 'Dit is de waarheid, precies zoals het is gebeurd.' Een geheugen is een raar ding, Het onthoudt wat het wil en de rest valt ervan af zoals overrijpe vruchten van een boom."
De laatste episode van 'Donkerland' (1996) wordt ingeluid met de woorden van de Zuid-Afrikaanse dichter Dirk Opperman: "Want nu we oud zijn geworden, worden zij, de krijgers van vroeger, terzijde geschoven en als een oude, zilveren huid achtergelaten door de passie die de eeuwen door vecht. Alleen 's nachts, als de volle maan kwijnt, vertonen sommige zich als schimmen."
'Donkerland' is een meeslepende historische roman. Een aanrader voor iedereen die is geïnteresseerd in de rijke geschiedenis van Zuid-Afrika.
Voor meer informatie: www.uitgeverijmozaiek.nl.
Door Jolanda Driesse-Bosland