Nanking Road
Anne Voorhoeve
2014, Uitgeverij Callenbach
496 blz., € 19,90
ISBN 9789026614255
December 1938. Na de beangstigende ervaring van de Kristalnacht op 9 november 1938 vertrekt de elfjarige Ziska op het allerlaatste moment met haar ouders op een oceaanstomer richting Sjanghai; China neemt als enige land ter wereld nog Joodse vluchtelingen zonder visum of borg op. Voor Ziska en haar ouders breekt in Sjanghai een periode van armoede en ontberingen aan. Haar vader, voormalig advocaat in Berlijn, runt vanuit hun onderkomen in de vluchtelingenwijk een klein naaiatelier. Het valt niet mee om aan opdrachten te komen en vaak is er geen geld voor voedsel.
'Onze tweede zomer in Sjanghai leek bijna nog vreselijker dan die van een jaar eerder. Ademhalen was praktisch onmogelijk in de hete, vochtige lucht, regenbuien verdampten op de hete straatstenen en we werden geplaagd door muggen die niet alleen lastig waren, maar ook voor malaria konden zorgen (…) De meeste vluchtelingen waren er duidelijk slechter aan toe dan een jaar geleden. De gezichten waren grauw, de wangen diep ingevallen, de huid dun gespannen als papier. De meesten sleepten zich hongerig van de ene tehuismaaltijd naar de volgende (…)'.
Ver van huis denkt Ziska veel na. Over het leven in Berlijn, de vriendschap met haar hartsvriendin Brita en wat het betekent om joods te zijn, iets waar ze voorheen nooit bij had stil gestaan. En waar hoort ze zelf eigenlijk nog bij? Ook in Sjanghai is Ziska niet veilig voor het oorlogsgeweld; China raakt verzeild in een oorlog met Japan en deze conflictsituatie mondt als snel uit in een wereldoorlog.
Na de oorlog neemt de terugkeer van de Sjanghaigangers heel wat tijd in beslag, maar in 1947 is het zover: Ziska keert met 294 andere joodse vluchtelingen terug naar Berlijn. Samen bouwen ze aan de groei van een nieuwe joodse gemeenschap in de stad.
Bloeiende gemeenschap
'Nanking Road' wordt verteld vanuit het perspectief van de elfjarige Ziska. Door haar ogen beleeft de lezer de vlucht voor de Nazi's naar Sjanghai, een reis van achtduizend kilometer. Ziska weet wat het betekent om er niet bij te horen. Ze hoeft dan maar even terug te denken aan de vernederingen en mishandelingen die haar familie onderging in Berlijn. Daarnaast ondervindt ze dat discriminatie niet ophoudt bij de landsgrenzen; op de boot naar Sjanghai willen de andere passagiers niet bij Joden aan tafel zitten. In Sjanghai wordt Ziska ondergedompeld in een totaal andere cultuur en ondervindt ze wat armoede inhoudt. Ook de terugkeer naar het naoorlogse, zwaar gebombardeerde Berlijn beleeft de lezer door de ogen van Ziska.
De auteur hanteert een toegankelijke en boeiende schrijfstijl. Ze verstaat de kunst op een laagdrempelige manier veel informatie door te geven, de geschiedenis van de achttienduizend naar China gevluchte Joden wordt heel dichtbij de lezer gebracht. Daarnaast schildert ze een levensechte hoofdpersoon met herkenbare en invoelbare emoties.
In het nawoord geeft Voorhoeve een korte verantwoording van een aantal door haar in het verhaal gebruikte geschiedkundige feiten. Onafhankelijk van het immigratiequotum waren vluchtelingen uit twaalf Europese landen welkom in de internationale sector van Sjanghai. Deze internationale wijk werd bestuurd door Britten en Amerikanen. Tot 1941 lukte het rond de achttienduizend Europese Joodse vluchtelingen om een kaartje te bemachtigen voor de boot naar Sjanghai of een treinticket voor de Transsiberië Express aan te schaffen.
Bijzonder is het feit dat de schrijfster in het boek een wat-als-verhaal scenario ontleent aan een van haar eerdere boeken. In 'Liverpool Street' maakte de lezer al kennis met de joodse familie Marigold, zij maakten toen plannen voor de vlucht naar Sjanghai. Een door angst veroorzaakte kleine onvoorzichtigheid maakt dat de uitvoering van de reisplannen in duigen valt. Ziska vertrekt vervolgens met een kindertransport naar Engeland. Ze zal haar moeder pas na zeven jaar weer terugzien. Deze Young Adult Roman heeft als doelgroep lezers vanaf 13 jaar en zal ook een ouder lezerspubliek aanspreken.
Anne Voorhoeve (1963) studeerde politieke wetenschappen, amerikanistiek en geschiedenis. Van de hand van de Berlijnse auteur verschenen eerder de volgende titels: Lily Marlene, Liverpool Street, 21 juli en Unterland.
Meer informatie: www.kok.nl.