Na de Watersnoodramp - Deel 2
In deel 1 kwam de Watersnoodramp ter sprake mede als proloog op de hulp na de Ramp; de gebaren van dankbaarheid voor die hulp en de herinneringsobjecten.
Door M. Mulder-Faassen
Ondermeer via historische kranten en publicaties is naar voren gekomen dat de door de Watersnood getroffen dorpen en steden al in 1953 en in de jaren erna allerlei cadeaus gaven áán zogenaamde adoptiegemeenten, comités, hulpcolonnes, organisaties en personen, als dank voor alle verleende hulp. Ook bleek dat adoptiegemeenten op hun beurt schenkingen deden. Herkingen werd in dit verband aangehaald.
In de eerste 4 delen van deze serie zal de nadruk liggen op deze wederzijdse gebaren van betrokkenheid en dankbaarheid.
Glas-in-loodramen, een bronzen beeld, schoolgebouwen, een boek, schilderijen en nog veel meer
Oude-Tonge schonk dinsdag 23 februari 1954, aan zijn adoptiegemeente Haarlem voor het stadhuis aldaar, een kleurrijk vierdelig glas-in-loodraam, als symbolische dank voor hulp na de Watersnoodramp. Het onderste deel stelt een beeld voor van de overspoeling door de watervloed, een figuur van een man die een wegzinkende vrouw tracht te redden. Voorts een huis en de kerktoren van Oude-Tonge. Dan de tekst" WATERSNOODRAMP 1 FEBRUARI 1953 HAARLEM HELPT OUDE-TONGE". In het bovengedeelte is onder andere de stedenmaagd van Haarlem uitgebeeld, met het devies Vicit Vim Virtus [dapperheid heeft het geweld overwonnen]. Het raam is van de hand van de in zijn tijd bekende Haarlemse glazenier Karel Trautwein (1893-1959) Het raam van 2x2 m. (zie afbeelding) is nog steeds te zien in het trappenhuis van dit gebouw[i].
De overdracht van het raam vond plaats tijdens een bijeenkomst die 23e februari, in de raadszaal van het stadhuis in Haarlem. De samenkomst was mede belegd om de hulp te memoreren en om op officiële wijze de 'adoptie' te beëindigen.
's Avonds was er een feestavond in het Concertgebouw. Onder de genodigden waren 180 Oude-Tongenaren, het College van B&W van Oude-Tonge o.l.v. waarnemend burgemeester Hordijk, 240 gezinnen die in de afgelopen zomer vele Oude-Tongese kinderen een onvergetelijke vakantie hadden bezorgd (de toen 14-jarige Wim Koert uit Oude-Tonge spreekt nu nog over zijn Haarlemse vakantie-ervaringen dankzij de busreis door Pulleman Transport en dankzij de indrukwekkende St. Bavo), de 150 meisjes en vrouwen van de modderploegen, de 250 mannen die aan het opruimingswerk hadden deelgenomen en het Haarlems gemeentebestuur.
Het adoptiecomité Haarlem schonk eerder, op 12 november 1953, een bronzen beeld van de Haarlemse beeldhouwster mevr. J. Ducro-Kruyer, dat plaats kreeg op de Rampbegraafplaats in Oude-Tonge.
Dat Haarlem Oude-Tonge nog niet was vergeten blijkt uit het feit dat vijf leden van het vm. adoptiecomité in augustus 1955 in Oude-Tonge aanwezig waren bij de opening van de speeltuin aldaar.
Dit zeer zwaar getroffen dorp werd trouwens ook geadopteerd door de gemeente New Canaan (Connecticut in de VS) en door het stadje Esch-Alzette in Luxemburg.
Oude-Tonge komen we nog een keer tegen. Leest u daarvoor deel 4 van deze serie.
Den Bommel en Ooltgensplaat. Bewoners uit Den Bommel, thans op leeftijd, kunnen zich vaag herinneren dat adoptiegemeente Baflo (Gr) iedere inwoner van Den Bommel een potplant cadeau gaf "waarvoor de bevolking de gevers recht hartelijk danken". NB Baflo had in de oorlog ook al geholpen en evacues opgevangen. Naast Baflo adopteerden, volgens theoretische opgave van de VNG de volgende gemeenten Den Bommel én Ooltgensplaat: stad Groningen, Veendam, Muntendam, Wildervank, Nieuwe Pekela, Winschoten, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Noorddijk en Idaarderadeel. Huismoeders uit deze plaats in Friesland zonden in juli 1953 trommeltjes aan weduwen en alleenstaanden in Ooltgensplaat. De inhoud ervan bestond hoofdzakelijk uit huishoudelijke artikelen, zoals borstels, schoencrème en poetsdoeken. In de praktijk boden gemeenten in de Alblasserwaard eveneens veel hulp.
Bremen (Dld) schonk in het kader van wederopbouw 30.000 Rijksmark aan Den Bommel en de raad besliste dat dit geld voor een nieuwe kleuterschool zou worden gebruikt.
In de publicatie "1909-2009, 100 jaar CBS 't Kompas Den Bommel" zien we een foto terug van de kleuterschool [aan de Pr. Bernhardstraat], die op donderdag 23 juni 1955 officieel geopend werd. In de publicatie[ii] kunnen we ondermeer lezen dat Frau Senator Annamarie Merissen uit Bremen, bij de overhandiging van het bedrag in het najaar van 1953, als voorwaarde had gesteld dat het geld moest worden aangewend voor de bouw van een kleuterschool, "waarin zowel de neutrale als de christelijke kleuterschool gehuisvest kan worden". Een tweede voorwaarde van Frau Merissen was dat een aantal Duitse en Nederlandse jongelui een maand lang konden meehelpen aan de bouw. Overigens, het schoolgebouw werd in het voorjaar van 1988 door de kleuters verlaten, kwam toen leeg te staan en is in later jaren afgebroken.
Ooltgensplaat werd mede geadopteerd door Toulouse in Zuid-Frankrijk. Deze stad doneerde 400.000 Franse franc. Ooltgensplaat betaalde er nadien ondermeer de nieuwe kleuterschool van. Op 15 juni 1956 werd deze nieuwe kleuterschool geopend, genoemd "André Marie" naar de oud-minister van het openbaar onderwijs in Frankrijk. Hij was persoonlijk in Ooltgensplaat aanwezig bij de opening van de school, in gezelschap van hoge Nederlandse autoriteiten[iii].
De Ooltgensplaatse burgemeester P.W. Hordijk (1918-1992), die vanaf 1954 mede burgemeester werd van Oude-Tonge en later ook van Den Bommel, overhandigde in oktober 1955, tijdens een bijeenkomst in de Groninger raadzaal Delfts blauwe borden waarop was aangebracht links het wapen van Den Bommel en rechts van Ooltgensplaat, dan de naam van de resp. adopterende gemeente en enige tekst. De borden waren bedoeld voor de raadhuizen van de adoptiegemeenten van Ooltgensplaat en den Bommel, "als symbool van de dank die de bevolking van Ooltgensplaat en den Bommel zich verschuldigd weet voor de spontane hulp door genoemde gemeenten". En niet alleen Delfts aardewerk werd uitgereikt; de burgemeester van iedere gemeente kreeg persoonlijk het boek Gebroken Dijken aangeboden, terwijl de straatmakers van Groningen elk een mapje met zes foto's kregen, die gemaakt waren tijdens hun verblijf in Ooltgensplaat. Met deze gebaren werd de adoptie min of meer officieel gesloten.[iv]
Dan Nieuwe-Tonge. Leiden, Leidschendam en Alblasserdam werden aan dit dorp toegewezen als adoptiegemeenten. Leiden nam in overleg met de twee anderen de coördinatie van de hulp op zich.
Tussen 1953 en 1956 wisselden deze gemeenten cadeaus uit. Hierna volgt een kleine opsomming per jaar.
Eind oktober 1953 bezocht een delegatie van het Leidse gemeentebestuur Nieuwe-Tonge. Locoburgemeester van Schaik van Leiden overhandigde, om de herinnering aan het bezoek die dag in herinnering te hóuden, drie schilderijen, namelijk twee aquarellen en een olieverfschilderij van de Leidse amateurkunstschilder A. Volkers. Deze was lid van de Leidsche Schilder- en Tekenacademie Ars et Aemula Naturae. De twee aquarellen geven een beeld van de overstromingsramp, onder meer de ruïne bij De Barnat. Op het schilderij wordt de kerktoren van de hervormde kerk in Nieuwe-Tonge van vóór de Ramp weergegeven, met de eeuwenoude plataan[v]. Voor De Barnat zie ook deel 4 van deze serie.
Naast twee stalen kasten voor de bibliotheek, met vele jeugdboeken; een piano voor "Ons Dorpshuis" en diverse stoelen, schonk adoptiegemeente Alblasserdam aan Nieuwe-Tonge in 1954 twee dubbeldakstenten voor de jeugd. Via een ansichtkaart d.d. 15 juni 1954 bedankten de dan in Ouddorp kamperende jeugd burgemeester Looij van Alblasserdam hartelijk voor die tenten. In oktober 1954 gaf de gemeenteraad van Alblasserdam, op bezoek in Nieuwe-Tonge, twee cadeaus weg: een hertenkampje (met drie herten) en een foto van de molens te Kinderdijk voor de burgemeester (dat echter in het raadhuis een plaats zou krijgen, aldus de burgervader) met de woorden "om ten eeuwige dage getuigenis af te leggen wat Alblasserdam had gedaan". Met die gebaren werd de adoptie door Alblasserdam officieel beëindigd. Genoemd hertenkampje was vanaf mei 1955 operationeel.
Vervolgens schonk Nieuwe-Tonge aan Alblasserdam in augustus 1955 een groot schilderstuk "gezicht op Nieuwe-Tonge", geschilderd vanaf de Westdijk. Het schilderij hangt nog altijd in het gemeentehuis van Alblasserdam, vroeger in de raadzaal, thans in de mooiste gang van het gemeentehuis, tegenover de kamer van de burgemeester. In die gang zijn ook de kamers van de collegeleden en van personeel. Het schilderij is zonder lijst 80cm hoog en 109,5 breed, met lijst 102 cm hoog bij 131,5 cm breed. Het doek is van de hand van de Voorburgse kunstschilder A.J. (Arie) Zwart. Voordat het kunstwerk naar Alblasserdam zou gaan, was het 27 augustus 1955 te zien in "Ons Dorpshuis" te Nieuwe-Tonge[vi]. Arie Zwart (Rijswijk 1903 – Laren 1981) zwierf op zijn atelierboot, een aak, door heel Nederland en daarbuiten. De vaste ligplaats was Voorburg tussen 1949-1962. Zwart exposeerde door de jaren heen zijn werk op diverse plaatsen in het land.
Midden 1954 kregen de burgemeesters van de adoptiegemeenten van Nieuwe-Tonge, dus Leiden, Leidschendam en Alblasserdam, de zilveren erepenning van de gemeente Nieuwe-Tonge, "als erkentelijkheid jegens de bewoners van die drie gemeenten, voor de grote en belangrijke hulp, die na de Ramp verleend is"[vii].
In september 1955 sloot Nieuwe-Tonge de adoptie door de gemeente Leiden af. De ontvangst was in het gemeentehuis te Nieuwe-Tonge. Leiden liet zich die dag (weer) niet onbetuigd en schonk Nieuwe-Tonge een nieuwe muziektent, die in de buurt van het Anemaetbruggetje kwam te staan[viii]. De bouwtekening ervan en foto's van de overdacht van de tent zijn terug te vinden in de beeldbank van het archief Leiden.
Nieuwe-Tonge schonk tenslotte op 3 augustus 1956 een gedenkraam voor de raadszaal van het (oude) gemeentehuis in Leidschendam van de glazenier Hans Liefkes (1891-1967) die een eigen atelier in Den Haag had, waar ook zijn twee zoons werkten.
(apart kader)
NB. Dorpen in de Alblasserwaard bleven niet gespaard voor de watervloed. Het westelijk deel van de Alblasserwaard kwam onder water te staan, maar Alblasserdam 'kwam relatief goed weg' en werd een van de adoptiegemeenten voor Nieuwe-Tonge. Het oostelijk deel van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden bleven droog. Ondermeer Alblasserwaardse meisjes en vrouwen trokken in maart/april 1953 naar Goeree-Overflakkee om huizen en inboedels te gaan schoonmaken. Ook werden ze ingeschakeld bij de voedselbereiding. U leest over 'moddermeisjes' in aparte hoofdstukken: delen 5 en 6.
In deel 3 verder over hulp en de dank voor die hulp naar aanleiding van de Watersnoodramp.
[i] Zie Watersnoodmonumenten en de Haarlemse publicatie "Wat voert Haarlem in zijn schild" en Eilanden-Nieuws van 3 februari 1954
[ii] Met dank aan de directeur van de school voor het gebruik van foto en tekst. Zie overigens de publicatie voor de gehele tekst ter zake
[iii] Informatie Watersnoodmuseum en Eilanden-Nieuws van o.a. 2 juni 1956
[iv] Eilanden-Nieuws 22 oktober 1955
[v] Eilanden-Nieuws 4 november 1953; Leidsch Dagblad 29 oktober 1953; Leidse Courant 30 oktober 1953
[vi] Met dank voor gegevens via de Hist. Ver, West-Alblasserwaard. De heren R. Boele (vz.) en J. Doornhein (oud inwoner van Herkingen en bibl.-beheerder van de Ver.) gaven ter inzage een publicatie "Gemeente Alblasserdam adopteert Gemeente Nieuwe-Tonge". Het betreft een bundeling correspondentie m.b.t. tot de Alblasserdamse adoptie
[vii] Leidsche Courant, 11 augustus 1954. Zie ook de beeldbank van het archief Leiden voor foto's uitreiking erepenning en de muziektent
[viii] Eilanden-Nieuws 7 september 1955 en Nieuwe-Tonge in de jaren 50, Miny Vroegindeweij, 1990
