Door Jolanda Driesse-Bosland
De ontsnapping
Joel C. Rosenberg
2014, Uitgeverij Mozaiëk
464 blz., € 21,90
ISBN 9789023 994732
'Onbeteugeld kwaad is het voorspel van genocide'.
Jean-Luc Leclerc, predikant in het Zuid-Franse Le Chambon, las ooit deze zin in een oud boek en die gedachte liet hem vervolgens niet meer los.
Begin 1940 komt het kwaad dichtbij als de eerste oorlogsslachtoffers vallen binnen zijn familie. Korte tijd later staat er midden in de nacht een groepje onbekende mensen voor zijn deur. Het blijken gevluchte Joden te zijn en de predikant kan niet anders dan hen onderdak bieden. Al snel doet het hele dorp onder leiding van de predikant actief mee met het verbergen van honderden vluchtelingen.
Het werk van Leclerc blijft niet onopgemerkt door de nazi's en na verloop van tijd wordt hij opgepakt en naar Auschwitz gestuurd. Samen met Jacob Weisz, een Joodse verzetsman, probeert hij uit Auschwitz te ontsnappen om de wereld te vertellen over de gruwelijkheden die zich in Polen afspelen.
Een geniaal ontsnappingsplan resulteert in een huiveringwekkend kat-en-muis spel met de nazi's die alles op alles zetten om de twee Auschwitz-getuigen op te pakken. Onmiddellijk na de ontsnapping wordt het voor de kampdirectie namelijk duidelijk dat de twee gevangenen belangrijk bewijsmateriaal bij zich hebben om de geallieerden te overtuigen van de genocide die plaatsvindt in het grootste vernietigingskamp dat het Duitse rijk telt. Ondernemen de gewaarschuwde geallieerden actie om een einde aan de gruwelijkheden in het vernietigingskamp te maken?
Miljoenen Joden vonden de dood tijdens de Holocaust en het schrijven van een historische roman over deze gebeurtenissen is 'als het betreden van heilige grond' zegt Rosenberg. In het nawoord vertelt de auteur zich ervan bewust te zijn dat een beschrijving van de Holocaust een 'delicate' onderneming is.
Toch schreef hij deze op historische feiten gebaseerde roman, in de hoop dat het mensen aan zal sporen ook zelf de feiten te ontdekken, en zo te achterhalen wat er echt gebeurd is. De auteur voert een pleidooi om ook kennis te nemen van ooggetuigenverslagen.
In zijn onderzoek stuitte Rosenberg op het zogenaamde 'Auschwitz Protocol', het oorspronkelijke, door gevangenen geschreven protocol waarin minutieus werd opgetekend hoe het er aan toe ging in het vernietigingskamp.
'Londen has been informed'
Rosenberg, zelf afstammeling van orthodoxe Joden, besloot na een bezoek aan Auschwitz onderzoek te doen naar de diverse ontsnappingen die er plaats vonden. Een belangrijke bron voor zijn onderzoek vormde het boek 'London has been informed'. Tijdens zijn onderzoek ontving Rosenberg veel hulp van de wetenschappers en onderzoekers van Yad Vashem in Jeruzalem.
Jacob Weisz en Jean-Luc Leclerc zijn fictieve personen maar de gebeurtenissen in het boek zijn gebaseerd op feiten. De auteur geeft een uitgebreide verantwoording voor zijn werk in het nawoord, inclusief een uitvoerige lijst met geraadpleegde literatuur.
Jacob maakt in 'De ontsnapping' onder extreme omstandigheden de ontwikkeling door van tiener tot volwassene. Het is knap hoe de auteur Jacob een gezicht heeft gegeven in deze roman. Hij wordt, met al zijn vragen en twijfels, dicht bij de lezer gebracht. Jacob worstelt onder meer met de vraag waarom een christen (Jean-Luc) zijn leven wil geven voor een Jood. Jean-Luc zegt dan: 'Volgens mij zou de vraag niet moeten zijn: "Waarom ben jij, een christen, hier in een dodenkamp, veroordeeld vanwege het redden van Joden? "De vraag is: waarom zijn niet alle christenen hier?"
In 'De ontsnapping' wordt het leven in Auschwitz tot in detail beschreven. Schokkend zijn de gruwelijke wreedheden, het geweld en de uitzichtloze situatie van de gevangenen. Treffend zijn de beschrijvingen van de onderlinge liefde, trouw en opoffering die ook op deze plaats werden gevonden. Een voorbeeld hiervan waren Jean-Luc en Jacob, die hun leven waagden om de wereld te waarschuwen. Ze werden bijgestaan door talrijke medegevangenen die de ontsnapping van de klokkenluiders mogelijk maakten ten koste van hun eigen leven.
Bijzonder aan dit boek is dat de schrijver zijn lezer uitdrukkelijk uitdaagt om zijn boek niet alleen te lezen als een spannend verhaal, maar het de aanzet te laten zijn tot verder onderzoek. De uitgebreide literatuurlijst is hierbij een goede hulp: 'Ter nagedachtenis aan allen die in Auschwitz en gedurende de Holocaust werden vermoord – opdat jullie nooit vergeten worden' (p.5)
Joel Rosenberg heeft diverse boeken op zijn naam staan en was onder meer adviseur van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
Voor meer informatie over Rosenberg en zijn werk: www.joelrosenberg.com of www.uitgeverijmozaiek.nl.