'In veel gevallen is restauratie goedkoper dan nieuwbouw'
Aan tafel zitten Thijs Loosjes, Jaap van der Slik en Nell Verhoef. Laatstgenoemde is al vanaf het begin bij de stichting betrokken en heeft deze zelfs mede opgericht. De aanleiding daarvoor was de sloop van het toenmalige Hotel Spee op de hoek Marktveld/Sint Joris Doelstraat te Sommelsdijk, waarvoor een groep inwoners van het dorp zich sterk maakte voor behoud van dit voormalige monumentale pand. Hun inzet heeft echter niet mogen baten. Het markante, beeldbepalende gebouw werd met de grond gelijk gemaakt en een aantal nieuwe woningen kwam ervoor in de plaats. Gelijktijdig beijverde een andere groep Sommelsdijkers zich voor behoud van het tuinen- en heggencomplex 'De Wildeman' in het dorp, wat toen ook ter discussie stond. Deze groep had wel succes: het gebied is er nog steeds. Beide groepen besloten daarna samen verder te gaan. Gezamenlijk richtten ze op 24 april 1985 de Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht op.
"De noodzaak om in het geweer te komen kwam voort uit hoe gemakkelijk destijds de toenmalige gemeente Middelharnis soms omging met bepalingen omtrent aangewezen beschermd dorpsgezicht, als dat beter uitkwam voor het realiseren van voorgenomen nieuwbouwplannen. Wanneer onvoldoende waarde werd gehecht aan historische bebouwing of aan dorpsgezichten die vanuit cultuurhistorisch of architectonisch oogpunt waardevol voor het dorp waren, liet de stichting dat niet zo maar gebeuren maar trok ze aan de bel.
Door Hans Villerius
Pionieren
Maar het was een tijd van pionieren. "We hadden niets: geen geld, geen kennis, geen rechtshulp, niks", weet Nell Verhoef nog als de dag van gisteren. "Meer dan eens ging ik voor deskundige hulp, toga-advies, naar een rechtswinkel. Met de bus naar Rotterdam. Zo kregen we in 't begin nogal eens de nodige juridische handvatten aangereikt, als dat nodig was. En als daar kosten voor gemaakt moesten worden, tja, dan betaalden we dat uit eigen zak…"
Na Hotel Spee volgden later meer plekken waarvoor de stichting zich inzette om die te behouden. In 1986/1987 aan de Ring in Middelharnis bijvoorbeeld, waar naast verenigingsgebouw De Hoeksteen volgens plannen een flatje zou komen. Of de gevangenis onder het Oude Raadhuis in Middelharnis, waarvoor drie jaar later plannen ontstonden waarbij door herinrichting de oude cel zou verdwijnen. Het Meijer theater te Middelharnis, waarvoor bereikt werd dat de buitenzijde, de glas-in-lood ramen en de muurschildering 'Vrije Vreugde' in de toekomst behouden zullen blijven. Met betrekking tot de havenkom van Sommelsdijk, de Wilhelminabrug en de Zweedse Woningen in Middelharnis werd ook resultaat geboekt. "Weliswaar krijg je niet altijd helemaal voor elkaar wat je 't liefst zou zien, maar meer dan eens in onze inzet niet voor niets geweest", geeft Jaap van der Slik terugblikkend aan. Soms spande de stichting zich wel tevergeefs in, zoals voor de Synagoge aan het Zandpad te Middelharnis, het Hart van Dirksland of de vroegere Menistenkerk op de hoek West Krakeelstraat/West Achterweg te Sommelsdijk.
Niet duurder
Niettemin zien de stichtingsleden de stemming ten opzichte van cultureel erfgoed verbeteren. Dat er meer waarde wordt gezien in historische bebouwing en authentieke dorpsgezichten en dat er meer draagvlak is gekomen om, als 't kan, dit te behouden. Die mogelijkheden zijn er volgens Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht meer dan menigeen vermoedt. "Het idee is al gauw dat restauratie duurder is dan nieuwbouw, maar dat hoeft helemaal het geval niet te zijn", zegt Thijs Loosjes. "Ook wordt er ál te gemakkelijk gezegd dat een gebouw in slechte staat verkeert, terwijl een objectief oordeel waar dit op wordt gebaseerd, dikwijls ontbreekt. Van meerdere gebouwen waarvan wij liever hadden gezien dat ze behouden bleven, maar die toch zijn gesloopt, gaf het sloopbedrijf aan dat 't een hele klus was om het gebouw afgebroken te krijgen, gewoon omdat 't zo degelijk gebouwd was en bouwtechnisch nog oersterk was. Het had het predicaat 'slecht' gekregen omdat alleen het stucwerk slecht was…"
Zuinig zijn
"Natuurlijk kun je niet álles behouden, maar in veel gevallen is restauratie goedkoper dan nieuwbouw. Daarom is onze stichting in principe voor restauratie, mits 't betaalbaar is natuurlijk", vult Jaap van der Slik aan. "We willen niet overal een rem op zetten, maar laten we wel zuínig zijn op onze eigen karakteristieke gebouwen! Dat we die behouden, dus ook niet afbreken en daarna 'gekopieerd' terugbouwen, want daarmee laat je ook tastbare historie verdwijnen. Als bijvoorbeeld het bekende schilderij van Rembrandt, 'De Nachtwacht', er slecht aan toe zou zijn, zeggen we toch ook niet: laten we 't origineel maar in stukken zagen en in de kachel doen, een kopie naschilderen en dan zeggen dat dit Rembrandts Nachtwacht is…?"
"Vooral de gemeente zou een prachtige voorbeeldfunctie kunnen vervullen als 't gaat om behoud van onze authentieke gebouwen", voegt Nell Verhoef hieraan toe, die in de achterliggende jaren een verschuiving heeft zien plaatsvinden waarbij Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht een wat andere 'status' in is gaan nemen, ook richting de gemeente, met wie de stichting nu een waardevolle samenwerking ervaart. "We worden betrokken bij vooroverleg rond bestemmingsplannen en graag zouden we onze expertise, die we inmiddels hebben opgebouwd, nóg meer kunnen vertalen naar de praktijk door een adviserende rol te vervullen, zowel richting gemeente als particuliere bezitters van architectonisch waardevolle gebouwen of die van cultuurhistorische waarde zijn", geeft Jaap van der Slik aan.
Eilandbreed
Enkele jaren vóór de gemeentelijke herindeling heeft Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht aansluiting gezocht bij soortgelijke organisaties op het eiland, om eilandbreed werkzaam te worden. Veel 'collega'-organisaties waren er echter niet, zodat de stichting uit Middelharnis/Sommelsdijk zelf haar werkgebied heeft verruimd over heel Goeree-Overflakkee en daar haar statuten naar heeft aangepast. In totaal telt de organisatie nu zeven bestuursleden. Ook is er een eigen website ontwikkeld en geeft de stichting een folder uit, zodat ook op die manier breder aan de weg wordt getimmerd.
Momenteel wordt eraan gewerkt om een oude uienren en een hooiberg, die in Ouddorp op de nominatie staan opgeruimd te worden, weg te halen en op een andere plek in Ouddorp weer op te bouwen. En ook om een tweede uienren van de ondergang te behoeden en deze eventueel te plaatsen bij voormalige cichoreifabriek Ceres in Ouddorp. Voor dit cultuurhistorisch waardevolle pand bestaan al plannen om dit te behouden en er een nieuwe bestemming aan te geven. Voor behoud van de uienrennen is Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht bezig sponsors te werven, want eigen geld heeft de organisatie niet. "We hebben altijd onszelf moeten bedruipen", zegt Nell Verhoef, "maar mede daardoor hebben we wel altijd volkomen onpartijdig kunnen zijn, want zó hoort dat!"
Wie meer wil weten, of zich als donateur of sponsor aan wil melden, kan kijken op www.dorpsgezicht.net of mailen naar secretaris@dorpsgezicht.net.