Zweedse woningen kunnen zeker weer 25 jaar mee
ZUIDZIJDE – Met een bijeenkomst in het kantoor van FidesWonen te Middelharnis, waarbij bewoners van de Zweedse geschenkwoningen te Zuidzijde te gast waren en waar in de vorm van een lezing een grondige studie werd gepresenteerd over het fenomeen 'geschenkwoning', én met de symbolische sleuteloverdracht bij één van deze woningen ter plaatse én met de bezichtiging van een nog in originele staat verkerende geschenkwoning werd vorige week woensdagmiddag 28 januari de eerste van de tien Zweedse woningen aldaar 'terug geschonken' aan de bewoners, de familie Stoop, na het voltooien van een woningrenovatie.
Tekst en foto's: Hans Villerius
Een herhaling van zetten leek het wel een beetje, vorige week woensdagmiddag, toen in het buurtschap Zuidzijde de symbolische sleuteloverdracht plaatsvond van één van de gerenoveerde Zweedse geschenkwoningen. Zo'n 61 jaar geleden gebeurde dit ook al, op 21 mei 1954, toen de woningen voor het eerst in gebruik werden genomen. Toen was het burgemeester Kruijf van de vroegere gemeente Den Bommel, die van tien Zweedse woningen, aan de Malmöweg en de Stockholmweg, de sleutels overhandigde aan de nieuwe bewoners. Daarbij sprak hij de wens uit dat de woningen heel lang hun dienst zouden bewijzen en dat de bewoners er met genoegen in zouden wonen. In Eilanden-Nieuws van woensdag 26 mei 1954 werd van deze gebeurtenis verslag gedaan. Het betreffende artikel is hiernaast afgedrukt.
Maar vorige week leek de geschiedenis zich enigszins te herhalen. Opnieuw een sleuteloverdracht, ditmaal voor de eerste van de tien Zweedse woningen van Zuidzijde, die in de achterliggende tijd een renovatie ondergingen of waaraan nog gewerkt wordt. En daarbij opnieuw de wens dat na de renovatie deze huizen nog lang hun dienst zullen bewijzen en dat de bewoners er met genoegen in zullen wonen. Alleen sprak nu geen burgemeester deze woorden uit, maar directeur-bestuurder Gert-Jan van der Valk van woningcorporatie FidesWonen, die de tien woningen in eigendom heeft.
Sloop geen optie
"De basis van deze woningen ligt bij 62 jaar geleden, toen in ons land de watersnoodramp zich voltrok", zo gaf Gert-Jan van der Valk ter inleiding van de bijeenkomst aan. "Verscheidene landen hebben voor de wederopbouw na de ramp huizen geschonken, houten woningen, waarvan er elf op Zuidzijde werden opgebouwd." Eén ervan werd particulier eigendom van familie Den Braber, de overige tien gingen in eigendom over van de toenmalige woningbouwvereniging te Den Bommel, die inmiddels opgegaan is in FidesWonen.
"Onze woningbouwvereniging moest een besluit nemen over deze woningen omdat ze, na 61 jaar, dringend onderhanden genomen moesten worden. We hebben alle mogelijkheden overwogen, van sloop tot grootscheepse renovatie", zo gaf Van der Valk aan. Tegen het eerste leefde hevig verzet onder de bewoners, die voor geen goud hun houten woningen prijsgaven. Het laatste – grootscheepse renovatie – bleek onbetaalbaar. Maar ook FidesWonen hechtte eraan om cultuurhistorische bebouwing niet zondermeer onder de slopershamer te laten verdwijnen en koos voor een tussenvorm: renovatie van zowel de riolering als van de buitenschil van de woningen. Tegen het houtwerk van de buitenmuren kwamen kunststof platen, met een profiel alsof het om een houten wandbekleding gaat. Waar nodig werden kozijnen vernieuwd of gerepareerd, en als het goed is kunnen na renovatie de woningen weer minimaal 25 jaar mee.
Wel is FidesWonen voornemens om de Zweedse woningen te koop aan te bieden op het moment dat ze vrijkomen. "Misschien dat we er nog één aanhouden als cultureel erfgoed, maar dat weten we nog niet precies", zo gaf Van der Valk vrijdagmiddag aan.
Watersnoodmuseum
Om het belang van het in stand houden van historisch besef te onderstrepen had FidesWonen ook het Watersnoodmuseum te Ouwerkerk uitgenodigd om deze middag aanwezig te zijn. De Zweedse woningen te Zuidzijde hebben immers een directe relatie met de watersnoodramp van 1953 en heel veel dingen die verband houden met de ramp laat het Watersnoodmuseum terugzien. Het leek FidesWonen dan ook een goed idee om het museum voor te stellen daar ook een informatiepaneel of presentatiebord aan te brengen over de geschenkwoningen te Zuidzijde. Ter gelegenheid van de symbolische sleuteloverdracht van woensdag 28 januari, een datum zo dichtbij de dag waarop jaarlijks nog steeds aan de watersnoodramp wordt teruggedacht, dacht het FidesWonen goed om het Watersnoodmuseum voor realisering van het informatiepaneel een bijdrage te schenken van duizend euro. Het Ouwerkerks museum stond positief tegenover dit initiatief en het was museumdirecteur Siemco Louwerse die deze middag dankbaar een cheque ter waarde van genoemd bedrag in ontvangst mocht nemen.
Lezing
Nog meer Zeeuwse inbreng was er deze middag doordat van de Stichting bescherming erfgoed Schouwen-Duiveland 'Stad en Lande' mevrouw Janny Lock een lezing hield over de typische houten woningen die na de watersnoodramp door diverse landen werden geschonken voor de wederopbouw van de getroffen gebieden.
"De woningnood na de Tweede Wereldoorlog was al hoog en daar kwam het grote aantal verwoeste woningen door de watersnoodramp nog eens bij", zo schetste ze de situatie. Het rampgebied werd in deze geholpen door Noorwegen, Denemarken, Zweden, Finland en Oostenrijk. Deze landen zonden houten prefabwoningen; 20 procent van de door de ramp verwoeste woningen kon worden vervangen door deze geschenkwoningen."
Eén zo'n woning bestond uit 209 pakketten, allen van letters en cijfers voorzien om een vlotte opbouw mogelijk te maken. De meeste huizen werden per trein naar Nederland verzonden, maar ook per schip gebeurde dit.
Verdeling van de woningen in Nederland bleek geen sinecure: er ontstond een touwtrekkerij tussen de gemeenten om het aantal woningen waarop ze dachten recht te hebben. Verder moesten diverse bepalingen duidelijkheid verschaffen over welke bewoners in aanmerking kwamen voor een geschenkwoning. Hierover werd echter niet altijd eenduidig werd gedacht, zeker niet waar het de huurprijzen betreft in relatie tot de financiële draagkracht van de bewoners.
Vanuit bouwkundig oogpunt werd bepaald dat houten huizen zo veel mogelijk in groepjes of straatjes bij elkaar zouden worden geplaatst. De daadwerkelijke opbouw van de huizen verliep niet vlekkeloos. Er was stagnatie in de aanvoer van de huizen, bouwtekeningen kwamen pas een maand later binnen of ontbraken soms zelfs geheel, waardoor ernstige constructiefouten werden gemaakt en waarvoor ingrijpend herstelwerk nodig was. Na enige tijd in de woningen te hebben gewoond, stuitten bewoners op veel problemen en bleek er behoorlijk wat mis. Zelfs hadden in sommige plaatsen de geschenkwoningen allemaal dezelfde huissleutel, zodat iedere bewoner bij elkaar naar binnen kon!
Na verloop van tijd waren alle problemen opgelost. En eenmaal woonachtig in een houten huis waardeerden na een tijdje de meesten hun woning zeer. "Nu, ruim zestig jaar later, willen de bewoners van het eerste uur voor geen goud meer in een ander huis wonen, terwijl juist nu vele van deze woningen met afbraak worden bedreigd", zo gaf Janny Lock aan.
"Het is onmogelijk om alle nog bestaande geschenkwoningen te behouden. Een aantal is al afgebroken, vele woningen werden ingrijpend veranderd en zijn nauwelijks meer als geschenkwoning herkenbaar. Nog maar zeer weinig verkeren er in originele staat. En zijn nog maar enkele wijkjes of straatjes zijn er met geschenkwoningen waarvan de buitenkant nog goed bewaard is gebleven. Deze woningen zijn het waard om behouden te worden. FidesWonen heeft dit opgepakt en vormgegeven. Een plan dat navolging verdient!"
