250 jaar oude berijming, die ooit een 'nieuwe berijming' was
GOEREE-OVERFLAKKEE - De psalmberijming van 1773 bestaat dit jaar 250 jaar. Deze 'oude berijming' wordt nog in veel kerkelijke gemeenten gebruikt. Drie predikanten stelden dit psalmboek samen in het Mauritshuis, de staat zorgde voor de invoering ervan, de drukkers konden het werk nauwelijks aan en de kerkelijke gemeenten omarmden de berijming die in onze tijd nog steeds vertrouwd in de oren klinkt.
Door Klazina de Bakker
In mei 1762 wordt door de gezamenlijke staten het besluit genomen dat er een nieuwe psalmberijming moet komen. Daarvoor werd er gezongen uit de berijming van Datheen, hoewel er door meerdere schrijvers pogingen waren gewaagd om het psalmboek te vernieuwen. Als de spreekwoordelijke kogel eenmaal door de kerk is, duurt het echter nog tot 1773 voor er daadwerkelijk actie wordt ondernomen. Een jaar daarvoor besloot de Staten-Generaal (als antwoord op vele discussies) dat er een selectieberijming gemaakt zou worden met gebruik van de bundels van Ghysen, 'Laus Deo, Saulus Populo' en Voet. Die drie berijmingen waren al eerder verschenen. Negen predikanten, uit elke provincie één, komen januari 1773 samen in het Mauritshuis in Den Haag om het werk ter hand te nemen, geholpen door twee staatsvertegenwoordigers en twee secretarissen. Zij stellen een psalmboek samen van psalmen uit de drie gekozen bundels, waarbij ze de vrijheid hebben om de teksten bij te schaven. In juli 1773 is de nieuwe psalmberijming klaar.
Ongeregeldheden
Op maandag 19 juli 1773 wordt de nieuwe psalmberijming officieel overhandigd aan de Staten-Generaal. In een ondertekend stuk, dat nog in elk psalmboek te vinden is, verklaren de drie predikanten dat er in de nieuwe berijming niets staat dat tegen Gods Woord en de Drie Formulieren van Eenigheid. Tijdens deze bijeenkomst worden de psalmen opvallend genoeg niet gezongen, maar geciteerd. Vervolgens is het de beurt aan de drukkerijen, die in sommige steden het werk amper aan kunnen. Het psalmboek wordt in steeds meer kerken in gebruik genomen en over het algemeen positief ontvangen. Toch kan de nieuwe psalmberijming ook hier en daar op kritiek rekenen. Een grotere weerstand is er echter tegen de nieuwe manier van zingen: de korte zingtrant wordt ingevoerd, waarbij niet meer alle noten even lang zijn, maar alleen de begin- en slotnoot van een psalmregel. Hierdoor zou er wat meer tempo in het zingen moeten komen. In Maassluis leidt de weerstand zelfs tot ongeregeldheden, waarbij tegenstanders de kerkdienst verstoren door te blaten als schapen. De voorganger en de organist moeten het na de dienst ontgelden en worden beide mishandeld.
Nieuwe berijmingen
Als het stof van de tegenstand eenmaal is neergedwarreld wordt de nieuwe berijming omarmd en raakt de berijming van Datheen op de achtergrond. Rond de afscheiding van 1834 grijpen een aantal gemeenten echter weer terug op Datheen. De berijming van 1773 wordt vooral gezien als de berijming van de hervormde kerk en later ook van de gereformeerde kerk. Aan het begin van de 20e eeuw begint de berijming van 1773 steeds meer kritiek te krijgen. Men vindt dat de psalmen ritmisch gezongen zouden moeten worden en dat valt met deze berijming niet mee. In 1967 komen de hervormden en de gereformeerden met een nieuwe psalmberijming. Dat is zeker niet de laatste; er verschijnen meerdere nieuwe berijmingen met als meest recente De Nieuwe Psalmberijming, die in 2021 werd gepubliceerd. Toch slaat menig kerkganger nog graag de berijming van 1773 open. Naar schatting zingen zo'n half miljoen mensen nog steeds de aloude, vertrouwde teksten van de 'oude berijming', die ooit een nieuwe berijming was.
Psalmzangavonden
De Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) houdt op vrijdag 30 juni in de Grote Kerk te Dordrecht een Psalmzangavond ter gelegenheid van 250 jaar ‘1773’: ‘Zingt psalmen onzen God ter ere’. Opening en sluiting wordt verzorgd door ds. A.C. Rijken, voorzitter. Er is een historische lezing door ds. C.J. Meeuse en een meditatieve toelichting op de te zingen psalmen door ds. B.J. van Boven. De samenzang wordt begeleid door organist Pieter Heykoop en begint om19.30 uur. Parkeren kan in de parkeergarage Spuihaven (betaald) of parkeerterrein Weeskinderendijk (gratis).
Ook het Reformatorisch Dagblad organiseert twee Psalmzangavonden: op zaterdag 6 mei in Tholen en op vrijdag 12 mei in Ede. Meer informatie hierover is te vinden op www.rd.nl/samenzangavond.