Polderkaterns om het agrarisch verleden niet in de vergetelheid te laten verdwijnen
GOEREE-OVERFLAKKEE - In de polders van Dirksland, Herkingen en Melissant zijn in de achttiende eeuw veel nieuwe boerderijen gebouwd en oudere boerderijen gemoderniseerd. Veelal volgens dezelfde architectonische principes: zaadzolders, schilderachtige ramen met kleine ruitjes en vensters… De boerderijen stonden langs bijna de gehele Westdijk van de polder Dirksland, en bij en in Melissant langs de Kraaijerdijk, de Tweede Weg en de Molendijk. Aan de Kraaijerdijk verrezen rond 1764 zelfs drie identieke hofsteden. Daar zijn er nog twee van over. Nummer drie is in 1979 gesloopt.
Door Kees van Rixoort
De bouw en modernisering van boerderijen in de achttiende eeuw is een van de onderwerpen die zijn beschreven in polderkatern nummer vijf van de serie ‘Blik op de agrarische geschiedenis van Goeree-Overflakkee’. Daarin gaat het over de polders rond Dirksland, Herkingen, Melissant en Stellendam. Dat veel van die boerderijen er niet meer zijn – de hofstede aan de Kraaijerdijk is lang niet de enige die is gesloopt – komt ook duidelijk naar voren in het boekwerkje.
De serie polderkaterns is een initiatief van Sociëteit Rethorica. Vanaf 2016 verschenen delen over de polders van Sommelsdijk, Oude- en Nieuwe-Tonge, Middelharnis en Stad aan ’t Haringvliet en Den Bommel en Ooltgensplaat. Eind april komt katern nummer vijf uit, over het meest westelijke deel van Flakkee.
Verschraling
Gerbrand Hoek is de voorzitter van de werkgroep van Sociëteit Rethorica, die het agrarisch verleden van Goeree-Overflakkee onderzoekt en de polderkaterns maakt. Hij legt uit wat het idee is achter het uitgeven van de serie. “Het idee is ontstaan vanuit de gedachte en de realiteit dat er door de jaren heen heel veel authentieke Flakkeese boerderijen zijn afgebroken of afgebrand. Ervoor in de plaats kwamen moderne, eigentijdse akkerbouwbedrijven, met grote landbouwloodsen. En dat proces gaat nog steeds door. Sluipenderwijs verdween met elke boerderij een stukje kenmerkende identiteit van het eiland. Eigenlijk is het een voortwoekerende verschraling van het eigene van het landelijke Goeree-Overflakkee. Daar komt bij dat in allerlei onderzoeken naar de verschillende boerderijtypen – de streektypen – in ons land, Goeree-Overflakkee nooit diepgaand is meegenomen.”
Voordat het te laat is
Hoek ziet het somber in. “Door de voortgaande grootschalige modernisering in de akkerbouwsector, zullen er amper nog onaangetaste hofsteden overblijven. Hooguit een handjevol. Deze niet te stuiten ontwikkeling bracht ons ertoe om, voordat het te laat is, de nog bestaande historische boerderijen in kaart te brengen, de bouwgeschiedenis ervan op te tekenen en de kenmerkende architectuur op schrift te stellen in een serie boekwerkjes.”
Maar de polderkaterns gaan niet alleen over boerderijarchitectuur. “Dat zou voor de lezer mogelijk iets te eenzijdig zijn. Daarom kozen we voor een bredere invalshoek en komen ook andere onderwerpen aan bod, zoals de poldergeschiedenis, de bewoningsgeschiedenis door families die er soms al enkele eeuwen wonen, bijzondere teelten en boerderijen met een verhaal.”
Mooi tijdsbeeld
In polderkatern vijf is er bijvoorbeeld aandacht voor de vlasteelt, de eendenkooi bij Melissant, investeerders in de nieuwe polders en de uienteelt en -handel. Ook komt de lezer te weten waarom de Plaatweg ook wel bekend staat als de Fortuinweg.
De hausse aan nieuwe en verbouwde boerderijen in de achttiende eeuw is voor het eerst beschreven. Gerbrand Hoek noemt nog meer nieuwe vondsten. “Er zijn historische foto’s uit familiebezit boven water gekomen die tot nu toe totaal onbekend waren. Om je vingers bij af te likken. Ook hebben we een aantal achttiende-eeuwse pachtcontracten onderzocht. Het leuke is dat tussen al die juridische regeltjes en passant van alles naar voren komt over het Flakkeese landschap, de verhouding tussen de grondeigenaar en de pachtboer en de zorg voor het behoud van de vruchtbaarheid van de grond. Die pachtcontracten geven een heel mooi tijdsbeeld.”
Geheime zender
In het polderkatern staan ook interviews met bewoners. De bewoners van Oud Hof (Westdijk, Dirksland) vertellen over de restauratie van hun boerderij. In het interview met de bewoners van het Groene Wout (Boomvliet, Dirksland) is van alles te vinden over de geheime zender die tijdens de Duitse bezetting op de hooizolder stond.
Volgend jaar hoopt Sociëteit Rethorica de serie polderkaterns af te sluiten met het zesde deel, over Ouddorp, de Oostdijk en Goedereede, een gebied dat in verschillende opzichten afwijkt van de rest van het eiland.
Daarna hoeft Sociëteit Rethorica niet stil te gaan zitten. Gerbrand Hoek: “Er is nog genoeg onontgonnen terrein, zoals de sociaaleconomische geschiedenis van de garnalenvisserij en -pellerij en de emigratietrek naar de Verenigde Staten vanaf ongeveer 1845. De agrarische ontwikkeling op ons eiland tijdens de Franse tijd is ook nog een witte vlek. Dat zijn al drie grote onderwerpen waarmee een projectgroep lekker aan de slag zou kunnen. Allemaal bedoeld om het agrarisch verleden van Goeree-Overflakkee niet te laten verdwijnen in de vergetelheid.”
Identiteit geven
Volgens Hoek is het echt nodig dat de aandacht niet verflauwt en dat het behouden van het agrarische erfgoed dat er nog is hoger op de agenda komt. “Sociëteit Rethorica is in de loop van de tijd getransformeerd van rederijkerskamer, schutterij en herensociëteit tot een organisatie die staat voor het behoud van cultureel erfgoed op Goeree-Overflakkee, met name het agrarisch cultureel erfgoed. We doen dat op een nette manier, die past bij zo’n oud en waardig instituut als Rethorica. Onze statuten zijn van 1515… We doen het ook omdat de eilandelijke overheid en de politiek veel te weinig oog hebben voor het agrarisch erfgoed, zoals boerderijen, bakhuisjes, zomerketen, landbouwschuren, maar ook oude dijksluisjes die ooit van belang waren voor een goede afwatering. Allemaal objecten die identiteit geven aan een gebied. We willen bij de overheid en natuurlijk ook de burgers onder de aandacht brengen hoe belangrijk het is om dit type monumenten te behouden. Én de overheid ertoe bewegen om samen met eigenaren tot een oplossing te komen als er een probleem is rond het behoud van een agrarisch monument en er bijvoorbeeld een functieverandering nodig is.”
Presentatie met Wim Daniëls
De presentatie van polderkatern vijf in de serie ‘Blik op de agrarische geschiedenis van Goeree-Overflakkee’ (over Dirksland, Herkingen, Melissant en Stellendam) is op vrijdag 28 april in Ons Huis, Kaaidijk 26, Herkingen. Aanvang: 19.30 uur, inloop vanaf 19.00 uur. Tijdens de presentatie spreekt schrijver en taalkundige Wim Daniëls over ‘het dorp en de waarde van kleinschaligheid’. De toegang is vrij. Een plaats reserveren kan via societeitrethorica@gmail.com.
