RTM-Museum houdt rijdend erfgoed in beweging: De tram maakte de eilanden bereikbaar

De RTM begon in 1878 met de paardentram in Rotterdam. De vervoersmaatschappij is precies een eeuw actief geweest. In 1978 was het einde oefening. In de tussentijd wist de RTM een enorm netwerk te realiseren. Niet alleen van tramlijnen, maar ook van bus- en veerdiensten.

Nog voordat de twintigste eeuw aanbrak, maakte de RTM verbinding met de eilanden. In 1898 kreeg de Hoeksche Waard de eerste aansluiting op het tramnet. Andere eilanden volgden snel. In 1909 kwam de tram naar Goeree-Overflakkee. “Door de RTM was het eiland jarenlang – tot 1956 – bereikbaar. Wilde je Goeree-Overflakkee af, dan moest je met de tram. Andere mogelijkheden waren er niet”, vertellen Grootendorst en Willem Kentie, die zich al sinds midden jaren 60 met het RTM-verleden bezighoudt en nu secretaris van het museumbestuur is.

Massagoed

“Naast het personenvervoer was het goederenvervoer ook belangrijk. Behalve de RTM had je alleen een paar kleine beurtschippers… Massagoed, zoals suikerbieten, is tot het eind door de tram vervoerd. De RTM heeft met het goederenvervoer het meeste geld verdiend.”

Het RTM-netwerk op Goeree-Overflakkee strekte zich uit van Ooltgensplaat tot Ouddorp. De spil was het Havenhoofd van Middelharnis, waar het veer richting Hellevoetsluis te vinden was. Verscheidene eilandelijke havens waren aangesloten op de tramlijn.

Grootendorst en Kentie omschrijven het RTM-museum als het bedrijfsmuseum van de RTM. “Het is te vergelijken met het Spoorwegmuseum, het bedrijfsmuseum van de NS in Utrecht. Alleen kreeg dat museum een bruidsschat van een paar miljoen gulden mee, en draait het bij ons op subsidies en vooral liefdewerk en oud papier…” Het RTM-museum draait geheel op vrijwilligers. Er zijn er tussen de veertig en vijftig.

Op het tramdepot

Het museum begon in de jaren zeventig in Hellevoetsluis. Op het voormalige tramdepot verzamelde een club vrijwilligers van alles wat met de RTM te maken had. De collectievorming startte met de aankoop van de RTM-restanten, die stonden weg te rotten in Rotterdam. Dat was in 1965 en 1966, toen de RTM stopte met de tram. De kosten: 40.000 gulden.

Het plan om het oude stationsgebouw van Hellevoetsluis op te knappen kwam niet tot uitvoering. En datzelfde gold voor het idee om een volwaardige trambaan aan te leggen, op het oude tracé richting Zuidland. De gemeente Hellevoetsluis zag er geen heil in. Bovendien maakte de bouw van een grote nieuwe wijk het lastig, zo niet onmogelijk, om het spoor van toen nieuw leven in te blazen.

Naar Ouddorp

Uiteindelijk was aan een verhuizing vanuit Hellevoetsluis niet te ontkomen. Er waren verschillende locaties in beeld, waaronder Steenbergen, Nieuw-Vossemeer, Haamstede-Renesse en aan de Rottemeren. Maar die sneuvelden stuk voor stuk, in de meeste gevallen omdat de gemeente het niet aandurfde.

De gemeente Goedereede zag het wel zitten. Wethouder Lourens Visser kreeg de gemeenteraad mee om het RTM-museum binnen te halen én 200.000 gulden te schenken. De verhuizing naar Ouddorp, De Punt, vond plaats in 1989. “Er was helemaal niks, alleen maar zand, maar het pakte uit als een verbetering. Een hele grote verbetering.”

Trambaan

Hier konden de vrijwilligers hun plan om een trambaan aan te leggen uitvoeren. Heel ingewikkeld was dat niet, want ze hadden te maken met slechts één grondeigenaar: Rijkswaterstaat. De baan is stukje bij beetje gegroeid tot 10 kilometer: langs de Brouwersdam tot het haventje van Scharendijke op Schouwen-Duiveland.

“We zijn in 1989 gelijk begonnen met het eerste stuk baan naar het Bezoekerscentrum Grevelingen. Anderhalve kilometer. Daarna ging het verder naar Port Zélande. Heel snel ging dat. In veertien dagen hadden we de baan gelegd. Vervolgens is het tracé verlengd naar Middelplaat Haven en het laatste stuk, naar Scharendijke, is aangelegd met geld van Europa.”

Nostalgisch

Volgens Grootendorst en Kentie was er direct veel belangstelling voor de tramritten die het RTM-museum organiseerde. Ook al toen de trambaan niet langer was dan anderhalve kilometer. “Zelfs in coronatijd hadden we volle trams, met allerlei restricties welteverstaan.” Natuurlijk is zo’n rit met de stoom- of dieseltram nostalgisch en avontuurlijk, zeker als passagiers er bij Middelplaat Haven ook nog een boottocht over de Grevelingen aan koppelen. Maar de ritten hebben daarnaast als voordeel dat het museum het materieel op deze manier rijdend houdt, wat het behoud bevordert van dit fraaie erfgoed.

Nieuwbouw

Behalve een trambaan was er vanaf 1989 ook een museum. De collectie was in de begintijd ondergebracht in twee containers. Anno 2022 ziet het museum er heel anders uit. In 2013 en 2015 zijn de eerste twee fasen van de nieuwbouw tot stand gekomen. Momenteel zijn de werkzaamheden aan de gang voor de derde en laatste fase. Als de bouwplanning in orde is, kan de feestelijke opening plaatsvinden op Tweede Paasdag 2023.

“Dan hebben we 625 vierkante meter extra, nieuwe toiletten, een nieuwe winkel en een lift, zodat bezoekers in een rolstoel ook boven kunnen komen. Voor de kleintjes zal de beleving toenemen. We trekken de twee sporen door naar het nieuwe gedeelte, zodat we meer van onze rijdende collectie kunnen laten zien. En we richten een documentatiecentrum in met onder andere 40.000 gescande foto’s en 2500 tekeningen.”

Slechtweervoorziening?

Het RTM-museum is – zeker in combinatie met de bunkerroute, een vaartocht, een duik in het water en een bezoek aan het “bos met uilen” – nu al, maar dan zeker, een ideale bestemming voor een dagje uit, maken Grootendorst en Kentie duidelijk.

En niet alleen als slechtweervoorziening, zoals sommige bestuurders en beleidsmakers denken. “Als het 25 graden is, trekken we bijna net zoveel mensen als met buiig weer. Dat geeft aan dat we echt iets te bieden hebben. Niet iedereen heeft zin om elke dag naar het strand te gaan…”

Er komen toeristen naar het museum – niet voor niets zijn de teksten ook in het Duits en Engels – en ook nog altijd een flink aantal bezoekers uit het zuidwesten van Nederland. De regio dus waarin de RTM-tram ooit reed.