Voor u gelezen: De dominee van Buchenwald – het levensverhaal van Paul Schneider
De leergierige en sociaal bewogen student switcht na de oorlog naar een studie theologie. Hij werkt in deze periode een tijd als metaalarbeider. Zo leert hij de moeilijke omstandigheden waarin de arbeiders in de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw verkeren goed kennen. “Jij bent één van ons”, zegt een arbeider waarderend tegen hem bij zijn afscheid van de fabriek. Aansluitend werkt Paul in de stadszending in Berlijn.
Paul trouwt met zijn jeugdliefde Gretel en wordt bevestigd als predikant in Essen. Hij sluit zich aan bij de Bekennende Kirche, een beweging die zich verzet tegen de ideologie van Hitler.
Intussen pakken zich in Duitsland steeds meer donkere wolken samen. De machtsovername door Hitler wordt gevierd met het verplicht luiden van de kerkklokken in het hele land. Dominee Schneider weigert deze opdracht. “Wij zijn geen staatskerk. De nazipartij en de burgerlijke overheid hebben geen zeggenschap in de kerk”, zegt hij hierover. Deze eerste openlijke daad van opstand tegen het Derde Rijk levert hem een schorsing op. Ook in zijn preken verzet de predikant zich fel tegen de Nazi-ideologie. Spionnen bezoeken wekelijks de kerkdiensten van dominee Schneider en volgen hem in zijn doen en laten.
Eerste martelaar
Voor predikanten wordt het verplicht om het bewijs van ariërschap af te geven aan de gemeenteleden. Schneider moet dat ook doen. Vaak schrijft hij onder zo’n uittreksel uit de ledenlijst: “U, Ariër, vergeet uw’ eerste ouders Adam en Eva niet.”
Paul staat inmiddels bekend bij de nationaal socialistische instanties als ‘gevaarlijke agitator en één van de actiefste vijanden tegen de staat’. Hij krijgt ontslag en wordt overgeplaatst. Na een nieuwe arrestatie wordt hij uitgewezen uit de regio Rijnland. Paul weigert en keert terug naar zijn oude gemeente. Daar wacht de Gestapo hem op en de predikant belandt in concentratiekamp Buchenwald. De moedige predikant getuigt hier onophoudelijk van zijn geloof in de Heere Jezus Christus. Zijn bemoedigingen zijn veel gevangenen tot zegen, blijkt uit de verhalen van getuigen na de bevrijding.
Na tal van martelingen en een jaar eenzame opsluiting in een bunker wordt de predikant gedood door een kamparts. Zijn sterven maakt veel indruk in binnen- en buitenland. Dat blijkt uit de bijna 600 condoleancebrieven die zijn weduwe ontvangt.
Ook Dietrich Bonhoeffer, bekend theloog en in 1945 zelf terechtgesteld, reageert verslagen op de dood van Paul Schneider. Dietrich’s zus Sabine schrijft later: “Toen Dietrich net aan de piano zat om met onze kinderen te gaan zingen, kwam ds. Rieger helemaal overstuur binnen en bracht het vreselijke bericht (…). Dietrich trok helemaal wit weg. Hij draaide zich om naar de kinderen en zei tegen hen: ‘Luister, kinderen. Deze naam mogen jullie niet vergeten: Paul Schneider is onze eerste martelaar’.”
Een interessant en ontroerend boek over een ongelooflijk moedige predikant wier naam het verdient te ontsnappen aan de vergetelheid. En passant leer je veel over de kerkelijke structuren in Duitsland en hoe het kon gebeuren dat het nationaalsocialisme zo’n ijzersterke greep kreeg op het kerkelijk leven.
De auteur begon zijn boeiende onderzoek naar het leven van dominee Schneider met een gesprek met onder meer Karl Adolf Schneider, de enige nog in leven zijnde zoon van Paul.
Inclusief uitgebreide bronvermelding, getuigenverslagen, brieven en dagboekfragmenten van de predikant en zijn echtgenote.