Stichting Visserij Historie Middelharnis: Van beugsloepen en jollen, de dingen die dankzij de SVHM niet voorbijgaan…
De SVHM is in 2020 opgericht om het visserijverleden van Middelharnis levend te houden. Het Flakkeese dorp was niet vergelijkbaar met Vlaardingen of Scheveningen, maar in de zuidwestelijke delta toch een vissersplaats van belang.
Beug
Eeuwenlang brachten vissers uit Middelharnis vis aan land, eerst in gaffelschuiten en andere houten zeilschepen, daarna in houten sloepen en weer later in sloepen van staal. Met de beug, een ingenieus vistuig bestaande uit lange lijnen en sneuen (korte dwarslijnen) met haken, vingen ze vooral kabeljauw, tarbot en schelvis. De haringvisserij was van minder belang in Middelharnis.
De visserij bracht het een en ander met zich mee in het dorp. Denk aan een visafslag, touwslagerij en pakhuizen. Anno 2022 is er nog één scheepswerf over, maar er was er ooit nog een in Middelharnis én een in Sommelsdijk. Ook de Vissersdijk, de Visserstraat en de Lijnbaanstraat herinneren nog aan de tijd die ongeveer een eeuw geleden ten einde kwam. In 1917 stopte rederij Slis en zes jaar later zette rederij Kolff, die op dat moment nog één sloep in de vaart had, er ook een punt achter. Van een definitief eind van de visserij in Middelharnis was echter geen sprake. Maar daarover later meer…
Jol Cornelis
De aanleiding om de SVHM op te richten, was de bouw van jol Cornelis. Het is een getrouwe replica van de jol die elke beugsloep aan boord had. De vissers gebruikten het vaartuig als reddingsboot en om de beug te klaren, bijvoorbeeld als de beuglijn gebroken was.
De Cornelis ging in 2021 te water, na een periode van ambachtelijk bouwen. Een enthousiaste groep bouwers ging op basis van oude bouwtekeningen en onder leiding van een docent scheepsbouw aan de slag. Langzaam maar zeker kreeg de jol vorm in de werkplaats van timmerman Pieter Blok. Het afbouwen van het scheepje vond plaats in de oude technische school.
De bouwers wilden het houten schip schenken aan het Streekmuseum Goeree-Overflakkee. Maar daar was geen ruimte voor zo’n groot artefact. Onder auspiciën van het Streekmuseum is vervolgens de SVHM opgericht om de jol te beheren en exploiteren. Het scheepje, dat is vernoemd naar de eilandelijke scheepsbouwer Verolme en reder Kolff, ligt afgemeerd aan de westelijke oever van het havenkanaal van Middelharnis.
Laatste vissers
Daar passeerde eind februari 2022 artefact nummer twee dat de herinnering aan het visserijverleden van Middelharnis tastbaar maakt: de MD3. Het schip was tot 1970 in gebruik voor de kuilvisserij op het Haringvliet. Arend en Henk Groen, de laatste professionele vissers van het dorp, gingen er tussen 1956 en 1970 vanaf het havenhoofd van Middelharnis mee het water op.
Wat was dat voor een schip? De MD3 is in 1883 gebouwd op de werf van J. & K. Smit in Kinderdijk. Het schip, toen de TD1, was bestemd voor het Korps Torpedisten, een onderdeel van de artillerie. Smit bouwde in totaal vier van deze schepen, het laatste in 1908.
Elektrische mijnen
Het Korps Torpedisten gebruikte de zware, zeewaardige schokkers om elektrische mijnen te leggen in de zeegaten. De ontsteking was te bedienen via een elektriciteitsdraad. Dit in tegenstelling tot de magnetische mijnen die de marine gebruikte. De schokkers van de torpedisten waren voorzien van een grootzeil en een stagfok. De zeilen – met een oppervlak van 195 vierkante meter – zijn echter niet veel gebruikt. Meestal bracht een sleepboot de vaartuigen naar de plaats van bestemming.
In 1922 verkocht het Korps Torpedisten twee van de vier schokkers aan vissers uit Klundert. De TD1 kreeg toen het visserijkenmerk KL6, de latere MD3. De vissers bouwden beide schepen om voor de kuilvisserij en rustten ze uit met een bun. Ze visten vanuit Klundert op het Hollandsch Diep en het Haringvliet.
Stromingen
In 1956 kocht Arend Groen, telg uit een vissersfamilie in Middelharnis, de schokker. Het visserijkenmerk veranderde van KL6 in MD3. Arend en Henk Groen gingen met het schip het water op. Ze hadden veel kennis van de kuilvisserij en van de soms verraderlijke stromingen in het Haringvliet. Tussen het havenhoofd van Middelharnis en Scheelhoek vingen ze spiering, bot en paling. De andere kant op, tussen Stad aan ’t Haringvliet en Den Bommel, visten ze op spiering.
Door de komst van de Haringvlietdam en het nagenoeg verdwijnen van de eb- en vloedstroom, was vissen niet meer mogelijk. De vissers stopten en de MD3 verhuisde naar Enkhuizen. De nieuwe eigenaar, die het kenmerk MD3 intact liet, gebruikte het weer zeilend gemaakte schip voor de chartervaart op het IJsselmeer en de Waddenzee.
Partenrederij
Nu is de MD3 terug in Middelharnis, omdat de SVHM de schokker heeft kunnen kopen. De stichting financiert de aankoop via de uitgifte van 128 scheepsparten op naam. Dat sluit aan bij de veelgebruikte vorm van financiering uit het verleden: de partenrederij. De partenhouders samen vormen een ‘rederij’. Er is nog een aantal parten beschikbaar.
De vier schokkers die het Korps Torpedisten ooit liet bouwen, zijn allemaal nog in de vaart. Het meest authentieke van dit viertal is de MD3. De kompaspaal, de stevenbalk en de achtkantige steekmast van pitchpine verkeren nog in oorspronkelijke staat. De romp, het roer, de zwaarden, het lopend en staand want, de zeilen en de rondhouten zijn weer in de oorspronkelijke uitvoering teruggebracht.
Etalages
De MD3 ligt nu, evenals de jol Cornelis, aan de westelijke zijde van het havenkanaal. De SVHM is op zoek naar een representatieve ligplaats in de haven en wil passagiers te zijner tijd de gelegenheid geven om met de schokker een vaartochtje te maken.
Zo houdt de stichting het visserijverleden van Middelharnis levend, naast onder meer het Streekmuseum en de Menheerse werf. Zie ook de website: www.svhm.nl. En de vier informatieve etalages die de SVHM heeft ingericht in Middelharnis. Ze zijn te vinden bij kapsalon Krijger, installateur Rijmi, de Flakkeesche Bazar (achterzijde) en de tabakswinkel.
Dit is deel 17 van de serie over eilandelijke stichtingen, verenigingen et cetera die een rol spelen op het gebied van cultuur, historie en erfgoed op Goeree-Overflakkee. Eerder verschenen artikelen over Stichting Podium, Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht, historische vereniging De Motte, WO2GO, Genealogisch Centrum Goeree-Overflakkee, Kunststichting Goedereede, Stichting Goereese Gemeenschap, de Reizende Dichters, de Molenstichting, KunstPlus, het Streekmuseum Goeree-Overflakkee, Stichting Juunrenne, Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis en Sociëteit Rethorica, Museum Ouddorp en Stichting Watertoren Dirksland.
