Cultuur & Historie: Een duik in het visserijverleden van Middelharnis

“Een prachtige en unieke plek voor Middelharnis en voor ons eiland”, zegt Paul Blok, voorzitter van de Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis. De stichting is vanaf 2014 actief om deze maritiem-historische schat te behouden en toegankelijk te maken voor het publiek.

Dat laatste – een bezoek aan de werf tot een belevenis te maken – is net zo belangrijk als het behoud ervan. “Het is niet de bedoeling om er een groot hek omheen te zetten”, zegt penningmeester Metten Penninga. “De Menheerse werf draagt bij aan het besef dat Middelharnis ooit een belangrijke zeehaven was. Zou je dit weghalen, dan krijg je het nooit meer terug.”

Krullenjongen

De stichting is eigenaar van de werf. Het eigendom brengt lasten met zich mee. Het is de bedoeling om die lasten te dekken vanuit activiteiten op en rond de werf. De Menheerse werf BV, die de werf huurt van de stichting, geeft die activiteiten vorm. De man achter de Menheerse werf BV is Coerd de Heer. Zelf noemt hij zich “de krullenjongen van de werf”.

De activiteiten die de historische scheepswerf tot een rendabel geheel moeten maken, komen na de coronaperiode langzaam maar zeker weer op gang. “De B&B is wel bijna constant volgeboekt geweest”, zegt De Heer. “Dit jaar willen we uitbreiden met het verhuren van boten: Bed&Boat. Vorige zomer, toen we het uitgeprobeerd hebben, bleek dat mensen het heel leuk vinden, slapen op een boot. We trekken hier trouwens veel buitenlandse gasten: Fransen, Duitsers en zelfs nu en dan een Chinees.”

De Tolerant

Een andere activiteit die geld in het laatje brengt bij de Menheerse werf is de verhuur van boten en het aanbieden van tochtjes op het water, bijvoorbeeld naar vogeleiland Bliek. Begin mei is ‘de vloot’ uitgebreid met de Tolerant, een zogenoemde hengst. Dit scheepstype, de Vlaamse tegenhanger van de Zeeuwse hoogaars, was in gebruik als vissersschip en veerboot, ook op het Hollandsch Diep. De Tolerant is een replica, die voorheen in de haven van Steenbergen lag. “Een flinke schilderbeurt en hij is inzetbaar.”

De Anna Jacoba is een andere boot die de Menheerse werf aanbiedt voor het maken van tochtjes. Het voormalige veerpontje van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM), dat op de werf is gerestaureerd, vaart op woensdag en zaterdag gratis van de havenkom naar Havenhoofd. Op andere tijden is het bootje te huur. De Anna Jacoba is eigendom van het RTM-museum.

Johanna Hendrika

Vorig jaar is de Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis eigenaar geworden van de Johanna Hendrika MD10, de laatst overgebleven beugsloep van de vissersvloot die Middelharnis tot begin vorige eeuw als thuishaven had. De Stichting Behoud Beugsloep MD10, de vorige eigenaar, had haar missie volbracht. Die missie bestond uit het overbrengen van het schip van Frankrijk naar Middelharnis en het behouden van de romp van dit varend erfgoed. De restauratie van het schip zal niet op korte termijn plaatsvinden. Dit omdat de regelgeving dusdanig is aangescherpt, dat varen met passagiers ook na een ingrijpende metamorfose niet tot de mogelijkheden behoort.

Panoramadek

Het is wel mooi dat de Johanna Hendrika MD10 op de Menheerse werf ligt, vinden de stichting en De Heer, “want dat schip hoor hier thuis, in Middelharnis”. Op het dek is een tentoonstelling te zien over de beugvisserij en de MD10 zelf. Het panoramadek is bereikbaar met een trap. Bezoekers kunnen er ook genieten van het mooie uitzicht over de haven.

“Vorig jaar hebben we er samen met brouwerij Solaes twee keer een terras van gemaakt”, zegt Coerd de Heer. “Eén keer in combinatie met een concert van een flamencogitarist. Verder is er een keer een huwelijksvoltrekking op de MD10 geweest, met de ambtenaar van de burgerlijke stand aan boord.” Komende zomer is het terras weer geopend: vanaf 3 juni op vrijdag en zaterdag van vier uur ’s middags tot tien uur ’s avonds.

Werfloods

Daarnaast is de werfloods multifunctioneel inzetbaar voor feesten, partijen, bruiloften, presentaties, vergaderingen en ga zo maar door. In de loods kunnen bezoekers van de Menheerse werf historische nautische voorwerpen zien. Ook is er een ‘belevingswand’ van Eilandmarketing Goeree-Overflakkee. “We onderzoeken de mogelijkheden om ‘ondersteunende horeca’ aan te bieden van dinsdag tot zaterdag van negen uur ’s morgens tot zes uur ’s avonds. Denk aan koffie, gebak, een broodje.”

Ook dat kan bijdragen aan het ‘verdienmodel’ dat De Heer en de stichting voor de Menheerse werf voor ogen hebben. Dat model meer gestalte geven is nog “een lastige zoektocht”, maar nu de coronadip achter de rug is, groeien de kansen op succes. “Uiteindelijk moet er een stabiele situatie ontstaan, waarin de activiteiten de lasten dekken en het niet meer nodig is de hand op te houden”, zegt secretaris Leen van Nimwegen.

Om alles in goede banen te leiden, heeft de Menheerse werf behoefte aan vrijwilligers, onder andere voor onderhoud en verfraaiing en voor het ontvangen en informeren van bezoekers.

In bedrijf

De Menheerse werf is ook een werf in bedrijf. De helling is te gebruiken voor onderhoud van de eigen vloot, maar ook mensen die werkzaamheden aan hun eigen bootje willen uitvoeren kunnen er terecht. Vooral klassieke en historische schepen zijn welkom.

Ondersteuning van de provincie Zuid-Holland, via de erfgoedlijn Goeree-Overflakkee, en de gemeente Goeree-Overflakkee zijn van groot belang geweest voor de ontwikkeling van wat de Menheerse werf nu is. Twee Rijksmonumenten – het pekelpakhuis, waarin de B&B en het bezoekerscentrum zijn gesitueerd, en het woonhuis – zijn gerestaureerd. De werfloods is ingericht. Er is een aantrekkelijke en uitnodigende entree gekomen, een visserijmonument, een getijdetafel die bezoekers op speelse wijze kennis laat nemen van de werking van eb en vloed. Een visserijspeeltuin is gedeeltelijk gerealiseerd.

De Menheerse werf wil de educatieve functie verder invullen met Natuurmonumenten en het Wereld Natuur Fonds. Leerlingen van de Prins Maurits voeren er projectmatige activiteiten uit en ook studenten weten de werf in Middelharnis te vinden, via de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Uitbouwen

In acht jaar tijd is het nodige tot stand gekomen. In ieder geval is een bijzondere erfgoedlocatie behouden en toegankelijk gemaakt. Nu is het een kwestie van consolideren en uitbouwen. Het publiek hoeft daar niet op te wachten om een duik in het verleden te nemen.

De Menheerse werf is van dinsdag tot zaterdag geopend. De toegang is gratis.