Ethiek: Collectieve schuld
Slavernij bijvoorbeeld is een bekend verschijnsel geweest in de geschiedenis. Vooral het verslepen van mensen uit Afrika naar Amerika, de trans-Atlantische slavenhandel, brengt vandaag de dag veel pennen in beweging. Ook koloniale oorlogen houden de gemoederen bezig. Onlangs heeft onze Nederlandse regering, bij monde van premier Rutte, daarover nog zijn schuld uitgesproken. De losmaking van Indonesië van Nederland is niet vlekkeloos verlopen. ‘Indië verloren is rampspoed geboren’, was na de Tweede Wereldoorlog een bekende uitspraak. Vandaag de dag zien we dit soort zaken anders.
Het is zeker goed dat dit soort zaken nog eens goed worden uitgezocht. De geschiedenis kent veel zwarte bladzijden en het goed in kaart ervan brengen kan ons voor herhaling bewaren, hoewel het vaak zo is dat we maar erg weinig van de geschiedenis leren. Vandaag de dag wordt dat weer eens bevestigd. De Tweede Wereldoorlog kon mede beginnen omdat landen hun defensie niet goed op orde hadden. Vandaag de dag ziet Poetin ruimte om een oorlog te beginnen, mede omdat de krijgsmacht in Europa in een zeer droevige staat verkeert. Nederland bijvoorbeeld heeft tien jaar geleden al zijn tanks verkocht en daarmee de landmacht eigenlijk van haar kracht beroofd. Je moet dan niet gek opkijken als sommige heersers hier gebruik van gaan maken. Economische sancties zijn misschien pijnlijk, maar dat doet de oorlog in Oekraïne niet ophouden. Maar terug naar de zwarte bladzijden in de geschiedenis. Het is goed om die onder ogen te zien.
Historisch onderzoek heeft vooral als nut dat we kunnen laten zien hoe mensen tot dergelijke dingen zijn gekomen. De omstandigheden van tijd en plaats werken in op de keuzes die mensen maken. Het hele verschijnsel slavernij hangt mede samen met de manier van leven in die tijd. Ook kolonisatie heeft veel te maken met de waarden en normen van een bepaalde tijd. Europeanen dachten dat ze goed bezig waren door hun cultuur naar andere oorden te brengen. Overigens was dat wel meer in de geschiedenis het geval. De Noormannen kwamen ook naar deze delen van Europa om voedsel en andere buit hiervandaan te halen. Weer andere volken kwamen in de loop der eeuwen uit het oosten en bleven in het westen wonen. Zo kent de geschiedenis een eigen gang. En het heeft nut om die gang der geschiedenis te onderzoeken. Het kan mogelijk bewaren voor fouten in het heden en het biedt een verklaring voor ontwikkelingen vandaag de dag. De bevolkingssamenstelling in de Verenigde Staten en de grenzen in Afrika zijn zonder grondige kennis van de geschiedenis niet te verklaren. Geschiedenis is verklaring van het heden.
Geschiedenis is echter niet het beoordelen van het verleden met de maatschaven van vandaag de dag. Sommigen zien de geschiedenis als een ontwikkeling van de duistere middeleeuwen naar de tolerantie en vrijheden naar vandaag de dag. Het verleden komt dan vaak onder scherpe kritiek en het heden wordt verheerlijkt. En dan opeens is er een oorlog waar we geen raad mee weten. Laten we echter oppassen met het verleden te beoordelen en te veroordelen. Uiteraard betekent dit niet dat we slechte dingen moeten goed praten. De moord op 6 miljoen Joden mag nooit gebagatelliseerd worden. Dat is een gruwelijke daad van Nazi-Duitsland. Aan de andere kant moeten we ook oppassen dat wij vandaag de dag schuld zouden hebben aan de slavenhandel in de 17e eeuw. Dat is een zwarte bladzijde, maar we kunnen onmogelijk stellen dat daar vandaag de dag een soort collectieve schuld door is ontstaan. Schuld is persoonlijk en daarvoor zullen we ons eenmaal voor God moeten verantwoorden. Een christen weet van die ontmoeting met God en dat alleen het geloof in Christus hem dan zal redden.