Studie Mar van der Veer over ‘Het geloof van componist Felix Mendelssohn Bartholdy’
Er zullen maar weinig mensen op Goeree-Overflakkee zijn die Mar van der Veer niet kennen. Velen hebben hem meegemaakt als muziekdocent aan de CSG Prins Maurits in Middelharnis. Bijna veertig jaar was hij aan deze school verbonden. Anderen hebben wellicht in een koor gezongen waarvan hij de dirigent was. Ook genoot hij bekendheid bij een breed eilandelijk publiek als columnist Marzas in de huis-aan-huiskrant Ons Eiland, een rubriek die hij jarenlang verzorgde.
In zijn woning - een voormalig koetshuis in de schaduw van de Sint Lievens Monstertoren - geeft Van der Veer een kijkje in de persoon van componist Felix Mendelssohn Bartholdy en de tijd waarin hij leefde. In zijn boek gaat hij ook dieper in op een aantal familieleden van deze componist, waarbij vooral de beleving van hun geloof wordt onderzocht.
Hoe komt een musicus ertoe om theologie te gaan studeren en vervolgens ook een proefschrift te schrijven? “De belangstelling voor theologie is er bij mij altijd al geweest. Dit is een gevolg van mijn opvoeding, want we hebben binnen onze familie een aantal theologen en daarnaast kwam ik als organist en dirigent met verschillende godsdienstige belevingen ‘over de kerkmuren’ heen in aanraking. Ik kon wat vroeger stoppen bij de Prins Maurits en ging in Brussel theologie studeren. Met deze studie wilde ik de Bijbel vanuit de grondtekst beter leren verstaan.” In 2017 behaalde hij zijn mastertitel en ondertussen ging hij aan de slag met het bestuderen van het leven en werk van Felix Mendelssohn. De kerkmusicus deed dat niet alleen vanwege zijn waardering voor de muziek van Mendelssohn. Ook het onderzoek naar de persoon Felix Mendelssohn heeft zijn interesse verder doen stijgen. “Het was een heel bijzondere man”, geeft hij aan en dit blijkt als hij over het leven en geloof vertelt van deze componist die leefde in de eerste helft van de 19e eeuw.
Brieven
Tijdens zijn vier jaar durend onderzoek heeft Van der Veer veel ontdekt over het leven en het geloof van Mendelssohn. De componist, die ook schilderde en tekende, leefde heel intens. Tegenwoordig zou men zeggen dat hij een echte workaholic was. Voor zijn werk was hij ook veel op reis, bijvoorbeeld naar Londen en Italië. Tijdens zijn verblijf in het buitenland schreef hij veel brieven. De onderwerpen in deze brieven waren meestal heel alledaags, maar gaven wel een goede inkijk in het leven en geloof van de Mendelssohns. Studiemateriaal voor zijn proefschrift heeft Mar van der Veer vooral gehaald uit die brieven. In de afgelopen jaren heeft hij een kleine 6.000 brieven van Mendelssohn bestudeerd en kreeg hij een goed beeld van deze componist “omdat deze brieven een schat aan informatie bevatten. Je kan Felix door deze brieven als het ware in het hart kijken”. Uit de brieven verzamelde hij honderden onbekende citaten.
Familie
Mendelssohn is afkomstig uit een schatrijke Joodse familie. Zijn grootvader Moses Mendelssohn was een groot Joods filosoof. Toch werd er in het bankiersgezin van diens zoon Abraham Mendelssohn bewust niets gedaan aan het Joodse geloof. Felix werd zelfs als negenjarige gedoopt in een protestantse kerk van Berlijn tijdens een huiselijke viering Het gezin – vader, moeder twee zoons en twee dochters - leefde vanwege het beroep van de vader afwisselend in Hamburg, Berlijn en Parijs.
Wonderkinderen
De vier kinderen waren heel intelligent en kunstzinnig maar Felix en zijn zus Fanny waren echte muzikale wonderkinderen. De vader van het gezin wilde de kinderen geen Joodse opvoeding geven want in die tijd waren er ook al veel anti-Joodse tendensen in de samenleving. Felix kreeg zelfs van zijn vader een niet-Joodse achternaam toegevoegd: Bartholdy. Volgens zijn vader kon hij beter die naam gebruiken. Overigens bleef Felix ook de naam Mendelssohn gebruiken.
Uit het onderzoek van Mar van der Veer blijkt dat Felix, wat het geloof betreft, niet in een hokje te plaatsen is. Van afkomst Jood, protestants gedoopt, werkte hij eerst in Düsseldorf als ‘Stadtmusikdirector’, waartoe ook de verantwoordelijkheid voor de kerkmuziek in de Rooms-Katholieke Kerk viel. Volgens Mar van der Veer blijkt dat Felix echter door alles heen het protestantse gedachtegoed koesterde. "Dit komt vooral door zijn catechiseermeester Friedrich Wilmsen. Deze man heeft veel invloed op hem gehad en heeft hem ook veel geleerd. Van jongs af ervoer hij God als realiteit, dat blijkt ook uit zijn brieven. Hij sprak vrijmoedig over zijn geloof, maar was minder kerkelijk betrokken. Van Wilmsen leerde hij dat je God het allereerst in de natuur kunt ontmoeten. Mendelssohn zag God vooral als een voorzienige God die de mensen door ziekte en dood beproeven kan, maar uiteindelijk liefdevol is." Voor de vaak geuite gedachte dat de componist een volgeling zou zijn van de theoloog Schleiermacher, die het menselijk gevoel als uitgangspunt van het geloof beschouwde, heeft Van der Veer geen bewijs gevonden. Opvallend is dat hij een diepgelovige vrouw ontmoette, haar vroeg overleden vader was een degelijke gereformeerde predikant in een Hugenotengemeente. Het gezin kreeg vijf kinderen die hem zeer lief waren.
‘Familieziekte’
In zijn tijd was Felix Mendelssohn Bartholdy ook in Engeland een gevierd musicus en in zijn woonplaats Leipzig, waar hij de leiding had over het Gewandhausorkest. Hij heeft geen hoge leeftijd bereikt, want hij overleed op 4 november 1847 op 38-jarige leeftijd. Hij overleed aan een beroerte. Een ‘familieziekte’ waaraan zijn vader Abraham en zijn zus Fanny ook zijn overleden.
Voor de begrafenisdienst in de Paulinerkirche was de belangstelling enorm, want het was een gemeenschappelijke herdenking van de universitaire wereld, het orkest, het conservatorium en de stad Leipzig. Verder was ook de belangstelling voor de rouwstoet heel groot want duizenden mensen hadden zich langs de route verzameld. Van der Veer vertelt dat – in tegenstelling tot gebruikelijk in die tijd – er van deze rouwdienst geen preek in druk is overgeleverd. Berichten vertelden dat de preek niet goed was overgekomen. Van der Veer, die delen van de preek ontdekte, vermoedt dat de persoon Mendelssohn niet de hoogte in werd geprezen. “De predikant Howard heeft Felix niet geroemd om wat hij allemaal tot stand had gebracht, maar benadrukte in plaats daarvan de dienstbaarheid van Felix, die zich ervan bewust was dat zijn gaven van God kwamen en dat hij deze moest gebruiken tot eer van God”, aldus Mar van der Veer “omdat dit ook zijn diepste motivatie was”.
‘Christus’
Voor Felix Mendelssohn Bartholdy ziek werd en overleed, was hij als componist bezig aan het schrijven van een oratorium. De naam hiervan was ‘Christus’. En juist toen hij bij de geboorte van Christus was aangekomen, werd hij ziek en overleed hij.
Dr. Mar van der Veer is “trots en dankbaar” dat hij dit onderzoek heeft mogen doen. In de toekomst hoopt hij nog meer van deze componist te mogen onderzoeken en te leren, want niet alleen met de muziek, maar ook met het denken en geloven voelt de Zeeuwse musicus zich steeds nauwer verbonden met Felix Mendelssohn Bartholdy.
In kader bij artikel plus afbeelding boek:
Boek
Van het onderzoek van Van der Veer is een publieksversie verschenen in een mooi uitgevoerd boek door uitgeverij Skandalon. Het boek geeft natuurlijk een nauwkeurig beeld van de familie, maar daarnaast ook een mooi tijdsbeeld van de eerste helft van de 19e eeuw. Het boek ‘Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847). Zijn geloof belicht vanuit zijn brieven’. Kost tijdelijk € 39,50 en is uitgegeven door uitgeverij Skandalon. De uitgave is te verkrijgen bij onder meer Boekhandel Van der Boom in Sommelsdijk.
