“Ook in deze tijd kan er op een waardige manier afscheid worden genomen”
“Het was een intens en moeilijk jaar”, vertelt Van der Slik, die in zijn gezellige woonkamer in alle rust aan een kop thee zit. In de haard brandt een lekker warm vuurtje. Niets doet vermoeden dat deze man straks een begrafenis zal leiden, die vanwege corona een intensieve voorbereiding heeft gevergd. Toch doet de situatie van de afgelopen maanden veel met hem. “We hebben als team vierentwintig mensen begraven die zijn overleden aan de gevolgen van corona. Dat is heel intensief. Zeker tijdens de eerste lockdown was er nog niet veel bekend over het virus. De maatregelen veranderden steeds en dat zorgde voor veel spanning, vooral bij de familie van overledenen. Ik hoorde eens van een dochter, die heel treffend zei dat ze meer bezig was geweest met de regeltjes dan met het afscheid van haar moeder. Dat vind ik erg. We hadden met veel dingen rekening te houden. Als mensen aan corona overleden in een woonzorgcentrum, mocht de familie bijvoorbeeld de kamer niet meer in, terwijl daar nog wel papieren lagen die nodig waren bij het verzorgen van de uitvaart. Dan moesten we een manier vinden om toch aan die papieren te komen.”
Strikte protocollen
Soms kwam van der Slik plotseling voor uitdagende situaties te staan. “Het is wel eens voorgekomen dat een familie de overledene zelf wilde dragen, maar daar net voor de uitvaart toch vanaf zag, vanwege de angst voor besmetting. Op zo’n moment moet ik binnen zeer korte tijd voor andere dragers zorgen.” Het mag beslist een wonder heten dat hij sinds maart altijd zijn werk heeft kunnen doen. “Ik heb geen dag thuisgezeten. Ik heb geen corona gekregen en heb ook niet gehoord over uitbraken rondom een begrafenis, die door ons werd verzorgd. Maar dat kan zomaar veranderen, dat zien we wel om ons heen.”
Een begrafenis verloopt volgens strikte protocollen. Of hij daar inmiddels aan gewend is geraakt? “Nee, dat niet. We houden ons natuurlijk aan de regels van het RIVM, maar een uitvaart met mondkapjes blijft surrealistisch voor me. Het doet zeer als je ziet dat mensen elkaar niet aan mogen raken, terwijl ze elkaar zo graag een hand of een knuffel willen geven. We zien nu dat mensen bij een condoleance langer blijven staan om even te praten. Juist omdat ze geen hand mogen geven, ontstaat er sneller een gesprek. Voor de familie is het fijn dat ze dan even hun verhaal kunnen doen. We werken met een coronaproof routeplan om het condoleren veilig te laten verlopen. Toch zien we nog steeds een zekere angst. Er komen veel minder mensen naar een condoleance dan voor corona.” Sporadisch wordt er gebruik gemaakt van een online condoleance. “Dat gebeurt buiten het eiland veel vaker. Maar de mogelijkheid is er en dat is goed om te weten.”
Veranderingen
De ontwikkeling van de digitale middelen bij een uitvaart is volgens Van der Slik bijzonder te noemen. “Nu de fysieke bijeenkomsten beperkt zijn, is een livestream echt een uitkomst. De meeste kerken en uitvaartcentra beschikken over de juiste apparatuur om beeld en geluid uit te zenden. Afhankelijk van de wensen van de familie maken we daar graag gebruik van.” De begrafenisondernemer blikt met ontroering terug op de afgelopen periode. Het raakt hem nog steeds als hij erover vertelt. “Sinds maart staat de hele wereld op zijn kop. Door één virus. We worden indringend bepaald bij de vergankelijkheid van het leven. Het kan zomaar voorbij zijn, ook voor ons.” Wat uitvaarten betreft, ziet de begrafenisondernemer een verandering optreden. “Uitvaarten zijn dit jaar veel intenser geworden. Nu begrafenissen in kleinere kring plaatsvinden, is er veel meer ruimte voor emoties en dat is goed. Kleinschaligheid zorgt ervoor dat een afscheid veel persoonlijker wordt. Families vinden het in de eerste instantie moeilijk dat ze maar een beperkt aantal bezoekers mogen uitnodigen. Toch krijg ik achteraf vaak terug dat ze de intimiteit die er was heel fijn gevonden hebben. ‘Het had niet mooier gekund’, zei een familielid eens tegen me.”
Van der Slik denkt dat kleinschalige uitvaarten in de toekomst vaker voor zullen gaan komen, ook als er geen beperkende maatregelen meer zijn. “Er komt steeds meer waardering voor een begrafenis in besloten kring, waarin de kleine dingen intenser beleefd kunnen worden.”
Kracht van Boven
Als begrafenisverzorger wil Van der Slik dicht bij een rouwende familie staan. “Ik vind het belangrijk om echt met hen in contact te komen en een band op te bouwen, ook al kennen we elkaar nog maar kort. Het is belangrijk om mensen het gevoel te geven dat ze op een waardige manier, in alle rust, afscheid kunnen nemen van hun geliefde. Daarbij willen we ons niet laten leiden door de beperkingen die er zijn, maar kijken we juist naar wat er wél kan en mag.” Het zijn vele schouders die Begrafenisverzorging van der Slik dragen. Naast een aantal betrokken medewerkers van buitenaf, zijn ook zijn vrouw en dochters actief in het bedrijf. “Ik ben dankbaar dat ik zulke goede mensen om me heen heb”, zegt de begrafenisverzorger. “Zonder hen zou ik het echt niet kunnen. Dankzij hun werk kan ik mijn aandacht volledig richten op wat een rouwende familie nodig heeft. Bovenal ontvang ik kracht van Boven, die mij staande houdt in deze moeilijke tijd. Want iedere uitvaart heeft zijn uitdagingen en brengt hoe dan ook een bepaalde spanning met zich mee. Soms is het dan ook heerlijk om eens een rondje door de polder te fietsen en alles even los te laten.”
Wat is belangrijk voor een begrafenis binnen de coronamaatregelen? “Communicatie”, zegt Van der Slik meteen. “Duidelijk zijn. Daarbij is de rouwbrief of advertentie in de krant van groot belang. Is er bijvoorbeeld een condoleance en hoe verloopt die? Wie mag er op de begrafenis aanwezig zijn? Is er een livestream? Dat zijn allemaal zaken die je duidelijk moet aangeven. Een goede communicatie vermindert spanning en zorgt voor openheid.”
Reflectie
Van der Slik is al sinds 1992 werkzaam als begrafenisverzorger. Sindsdien heeft hij het publiek zien veranderen. Maar ook de uitvaartondernemingen zijn anders geworden. “Ik merk dat de grotere uitvaartondernemingen wat minder persoonlijk werken. Vanwege de coronamaatregelen verloopt het contact met de familie soms vooral telefonisch. Gelukkig zien we dat op Goeree-Overflakkee nog niet. Ik hecht enorm veel waarde aan persoonlijk contact, al ben ik me daarbij wel zeer bewust van de maatregelen en zorg ik voor voldoende afstand.” Ondanks de heftige tijden vindt Van der Slik veel voldoening in zijn werk. “Het is dankbaar werk, dat ik niet in eigen kracht doe. Er blijft een spanningsveld en er is zeker geen sprake van gewenning. Zodra dat het geval is, stop ik met werken. Het verzorgen van een begrafenis mag geen routine worden. Ik vind het fijn om mensen te ontzorgen en iets voor hen te mogen betekenen in hun verdriet. Dat is heel waardevol.” De komende kerstdagen zullen anders verlopen dan andere jaren en zijn, zeker nu, een moment van reflectie, ook voor Van der Slik. “Wat ik zou willen zeggen? Wees dankbaar met de mensen om je heen en besef dat ze niet vanzelfsprekend zijn. Het leven is kort en kwetsbaar en het is goed om daarbij stil te staan. Maar we mogen ook vooruitkijken. Wij leven nog in genadetijd en daarom is er ook Hoop en uitzicht voor 2021.”
De thee is op. Nog even en Van der Slik zal in de auto stappen, op weg naar de volgende begrafenis die gekenmerkt wordt door coronaregels. Met een gezonde spanning in zijn lijf, maar met rust in zijn hart en gesterkt door kracht van Boven. Want naast de vergankelijkheid van het leven is er de vrede van het Kerstkind, de Ene die heel deze gebroken wereld in Zijn handen houdt.