Serie over cultuur, historie en erfgoed (deel 2): "We moeten wat doen, anders breken ze alles af"
De stichting wil het historische karakter van Goeree-Overflakkee voor verval behoeden. Huizen, gebouwen en andere bouwwerken of objecten met een cultuurhistorische of architectonische waarde moeten in stand blijven. En dat geldt ook voor het historisch aanzien in algemene zin. Het land en het nageslacht zijn daarmee gediend, vindt de stichting.
Hotel Spee
In de jaren tachtig van de vorige eeuw speelden in Sommelsdijk twee kwesties, die daarmee in tegenspraak waren: het plan om woningen te gaan bouwen op het aloude tuinengebied de Wildeman en de sloop van het markante Hotel Spee. In beide gevallen kwam een actiegroep in het geweer. De Wildeman kon uiteindelijk een tuinengebied blijven, maar Hotel Spee moest plaatsmaken voor nieuwbouw.
Dat laatste was in 1985 de directe aanleiding om de Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht op te richten. Het was een actie van Philip van den Berg, de latere wethouder, Peter van den Boogert, Cees Bol, Jaap Vijfhuizen en Nell Verhoef, de huidige voorzitter van de stichting. “We zeiden: we moeten wat doen, anders breken ze alles af. Hotel Spee was een degelijk, mooi gebouw. Er was geen enkele reden om het te slopen. Een schande was het!”, aldus Verhoef.
Dooddoener
Bij het tegengaan van verdere afbraak, krijgt de stichting regelmatig te horen dat je nu eenmaal niet alles kunt behouden. Bestuurslid Jaap van der Slik noemt dat een dooddoener. “Je begint met honderd procent en als er elke keer een stukje afgaat, houd je op het laatst niets over. Wij zijn er niet op uit om alles te bewaren, maar wel om zoveel mogelijk te behouden wat de moeite waard is. Daar zetten we ons voor in, want ‘Alles van waarde is weerloos’, zoals Lucebert dichtte.”
De stichting richtte zich aanvankelijk alleen op de toenmalige gemeente Middelharnis. Later kwamen ook andere eilandelijke kernen in beeld, zoals Dirksland en Stellendam. En al vanaf vóór de gemeentelijke samenvoeging is de stichting werkzaam op heel Goeree-Overflakkee, inclusief het buitengebied.
Een belangrijk succes is dus het behoud van de havenkom met dubbele duiker in Sommelsdijk. “Als stichting zijn we toen heel ver gegaan”, zegt secretaris Thijs Loosjes. “We hebben een plan geschreven voor restauratie van de havenkom en zijn daarmee, als laatste redmiddel, langs alle gemeenteraadsleden gegaan. Wethouder Philip van den Berg vond het belangrijk genoeg om er opnieuw over te laten stemmen. Dat is de redding van de havenkom geweest, al is er wel veel historisch materiaal verloren gegaan, zoals de deksloven en de gevarieerde rioolafvoeren.”
‘Roestgang’
Het havenkanaal van Sommelsdijk had de stichting ook willen behouden, maar dat is niet gelukt. De nieuwbouw staat voor de helft in beschermd dorpsgezicht. En zo is er meer erfgoed dat ondanks de inspanningen van de stichting toch verloren is gegaan. Zoals het weeghuisje aan de haven van Sommelsdijk, de synagoge in Middelharnis, de ‘roestgang’ van Hernesseroord, arbeidershuisjes bij Dirksland en Battenoord, waardevolle panden die eigenaren voorzien van moderne dakpannen of - erger - langzaam maar zeker “in elkaar laten sukkelen”.
De mennistenkerk in Sommelsdijk wilde de stichting ook graag behouden. Dat lukte niet, maar met het huidige schuurachtige gebouw dat er nu staat, kan het bestuur wel leven. Net zoals met het behoud van het algemene aanzien van het Meijer Theater. En net zoals met de replica van Langendam (tussen Middelharnis en Nieuwe-Tonge), al brengt zo’n nagebouwde historische boerderij wel een zeker gevoelsverlies en verlies van historische informatie met zich mee. Daarom zet de stichting zich in voor behoud van het originele in plaats van min of meer gelukte namaak.
Beter te leven valt er met het voortbestaan van vier Zweedse woningen in Middelharnis. De woningbouwvereniging wilde ze in eerste instantie namelijk alle zestien laten slopen. Van der Slik: “We hebben hier niet alle objecten kunnen behouden, maar wel vier panden en de sfeer, een ensemble.” Een ander wapenfeit van de stichting is het behoud van de pastorie met tuin in Stellendam. Dit na een tip van een omwonende en een gesprek met de kerkenraad, die het plan had het beeldbepalende pand te laten slopen.
Bewustwording
Bezwaren indienen, alternatieven aandragen, procederen bij de rechtbank, in gesprek gaan met eigenaren van objecten – de stichting springt in de bres zodra er verlies van waardevol erfgoed dreigt. Daarnaast is er een zekere bewustwording op gang gebracht, ook bij de gemeente. Zo schakelt de gemeente de stichting in voor het maken van inventarisaties van waardevolle objecten per dorpskern, als basis van nieuwe bestemmingsplannen.
“We hebben wat bereikt, maar het is een langzaam proces. Het is belangrijk strijd te blijven leveren. Soms is het best ontmoedigend en voel je je een roepende in de woestijn, maar je weet ook: als je niks doet, is het zeker weg”, vinden de bestuursleden. Ze voegen eraan toe, dat de bescherming van historisch waardevolle objecten zo’n gemeengoed zou moeten zijn, dat de stichting overbodig is. Niet meer nodig.
Maar zover is het nog niet. Daarom – en zeker met het oog op de gemiddeld hoge leeftijd van de huidige bestuurders – is de Stichting tot Bescherming van het Dorpsgezicht op zoek naar nieuwe bestuursleden.
