Ethiek: Slavernijverleden
Het is de vraag hoe we over dergelijke excuses over zaken uit het verleden moeten denken. Er zijn trouwens wel meer zaken die wat dit betreft de aandacht vragen. Zo is er ook een gedachte dat we excuses moeten maken over de houding ten opzichte van de Joden in de Tweede Wereldoorlog. En er zijn nog wel tal van andere zaken die in het verleden niet helemaal goed zijn gelopen. Er werden eeuwen geleden ook processen gevoerd tegen heksen. Het zou zomaar kunnen dat we daarover ook excuses moeten gaan maken. Kortom, het lijkt een beetje mode om allerlei dingen uit het verleden met de huidige normen te onderzoeken en er een oordeel over uit te spreken. Wat dat betreft ligt er nog een heel terrein braak. Zo kunnen rooms-katholieke mensen ook wel excuses vragen omdat ze in het verleden niet gelijk zijn behandeld als alle andere mensen in ons land.
Maar laat ik terugkeren naar de slavernij. In het jaar 1863 werd deze afgeschaft. Er is denk ik weinig denkkracht voor nodig om in te zien dat slavernij niet goed is. Ook vanuit de Bijbel is er weinig wat pleit voor slavernij. De mens is naar Gods beeld geschapen en geen koopwaar. Weliswaar komen we in de Bijbel slavernij tegen, maar het wordt niet goedgepraat of iets dergelijks. Ook komen we in de Bijbel wel veelwijverij tegen. Maar ook dat is niet naar Gods ordening. De afschaffing van de slavernij heeft een diepe christelijke wortel. De voorstanders hiervan, waaronder een zekere Wilberforce, was een puritein in hart en nieren. Het is goed dat we een dergelijke zaak niet meer kennen. Trouwens, er zijn wel moderne vormen van slavernij. Er is mensenhandel, bijvoorbeeld voor prostitutie, en het lijkt mij de moeite meer dan waard om daar veel energie in te steken. Wat dat betreft zou het mij een lief ding waard zijn als er een krachtig beleid zou komen om deze vormen van slavernij aan te pakken. De burgemeester van Amsterdam heeft dus een mooie taak om dit soort dingen aan te pakken. Dat lijkt mij eerlijk gezegd beter dan wat woorden van excuus.
Maar moeten we eigenlijk die kant wel op? Rond de excuses over de behandeling van de Joden in de Tweede Wereldoorlog zei rabbijn Jacobs dat dit voor hem niet hoefde. We konden onze tijd beter besteden in het daadwerkelijk aanpakken van de huidige vormen van antisemitisme. Het is best lastig om verschijnselen uit het verleden, ook verschijnselen die heel ingrijpend zijn, op een goede wijze te duiden. Neem de slavernij. Daar is geweldig veel onderzoek naar gedaan. Het blijkt dat slavernij, kopen en verkopen van mensen, niet zozeer een activiteit is geweest van onze westerse wereld. Het kwam vooral heel veel voor in Afrika. Daar werd op grote schaal in mensen gehandeld. Het is dus wat vreemd dat dingen die elders op veel grotere schaal plaatsvonden, door ons met excuses moeten worden omringd. Daar komt nog iets bij. Er zijn een heleboel dingen in het verleden geweest waar we vandaag de dag anders tegenaan kijken. Ik noemde al de veroordeling van heksen. Het is werkelijk diep treurig wat zich op dit terrein allemaal heeft voorgedaan. En als we eenmaal beginnen aan excuses, dan is het einde zoek.
Maar er is nog een punt van aandacht. Mensen uit het verleden hebben gehandeld binnen de lijnen van vroeger. Nu kunnen we natuurlijk niet alles wat verkeerd is gaan goed praten. Maar we moeten wel de dingen recht proberen te doen. Waarom moeten we anno 2021 mensen veroordelen die met de beste wil van de wereld, naar de normen van die tijd, het beste voor het land en voor de samenleving hebben gezocht. We gaan toch ook niet achteraf alle jongens die in Indië hebben gevochten na 1945 in de beklaagdenbank zetten. Er zijn dingen die niet goed zijn. Laten we daar voor het heden van leren en de moderne slavernij aanpakken. Dat lijkt mij een betere weg.