Voor u gelezen: Terug naar een koud en kil Nederland
De grootvader van Michal verbrak pas jaren later de illusie van Michal dat alles goed was gekomen. De eerste jaren na de oorlog waren voor hem en zijn lotgenoten vreselijk geweest. 'De Nederlanders hebben zich schunnig gedragen', vertelde hij later.
De opvang en hulp bij de opbouw van een nieuw bestaan voor joodse oorlogsslachtoffers was in de na-oorlogse jaren ver beneden de maat. Talloze interviews met betrokkenen, uitgebreid bronnenonderzoek en bestudering van wetenschappelijke publicaties staafden de verhalen die Michal van haar grootvader hoorde over de behandeling die hem en anderen ten deel viel na terugkomst in Nederland.
Gebrek aan compassie
Van de circa 140.000 joden die ons land rond 1940 telde overleefde ongeveer 73 procent de Holocaust niet. Zij die wél terugkeerden uit de kampen of onderduik, stond veelal een kille ontvangst te wachten.
Bureaucratie bij het opbouwen van een nieuw bestaan, verwaarlozing, gebrek aan compassie en antisemitisme viel veel gerepatrieerde joden ten deel. Hoe kon dit gebeuren? Na alles wat ze in de kampen of in onderduik hadden doorstaan bleken ze ook thuis niet meer welkom te zijn. Waarom waren zij niet welkom?
In 1999 publiceerde de auteur de eerste versie van dit standaardwerk waarin ze een overzicht geeft van de behandeling van de in 1945 teruggekeerde joden. Dit voorjaar verscheen de herziene en geactualiseerde editie.
Michal beschrijft de vrouw die na drie jaar concentratiekamp weer thuis was en uit de trein stapt op Amsterdam Centraal: 'Zij meldde zich in de stationshal bij een ambtenaar achter een tafeltje om zich te laten registreren. Hij noteerde haar naam en keek in zijn papieren. 'Mevrouw', zei hij, 'u wordt door niemand verwacht'. En toen kon zij gaan.' Deze woorden, die ook de titel vormen van het boek, zijn een treffende weergave van de heersende houding ten opzichte van hen die terugkeerden. Banen en huizen waren ingepikt en eigendommen werden veelal niet teruggegeven. Overlevenden van concentratiekampen werden soms ondergebracht in kampen, tussen SS’ers en NSB’ers.
Leed gebagatelliseerd
De Nederlandse overheid had in oorlogstijd enige voorbereidingen getroffen voor de opvang van gerepatrieerde oorlogsslachtoffers. Deze voorbereidingen bleken lang niet toereikend. En initiatieven tot hulp vanuit diverse geledingen in de samenleving hadden lang niet altijd het gewenste effect.
Een man vertelt hoe hij 62 familieleden verloor in de kampen en alleen was overgebleven.
Berooid, lichamelijk verzwakt en met de onbeschrijflijke gebeurtenissen die ze doormaakten in het kamp op het netvlies gegrift keerden overlevenden terug. Vervolgens werd hun leed gebagatelliseerd of vergeleken met het doormaken van de hongerwinter.
Anderen kregen te horen dat het 'pech hebben' was dat ze waren terug gekeerd uit de kampen of onderduik. Onverschilligheid en corruptie binnen de ambtenarij versterkte deze uitzichtloze situatie.
Het beeld dat wordt geschetst is beklemmend. Tot op de dag vandaag werken de gevolgen van deze periode door in de levens van betrokkenen.
Een onthutsend boek om met aandacht te lezen en door te laten dringen.