Opinie: Lijstduwers: slimme zet of kiezersbedrog?
Om voor de verandering eens met de conclusie te beginnen: de waarheid ligt zeker niet in het midden, maar de inzet van lijstduwers betekent helaas wel bijna altijd kiezersbedrog. Dat is om de simpele reden dat deze mensen puur en alleen op de kieslijst staan om stemmen te trekken. Verreweg de meeste lijstduwers zijn absoluut niet van plan om (in dit geval) zitting te nemen in de Tweede Kamer.
Stemkanonnen
Lijstduwers zijn vooral vanuit het oogpunt van de politieke partijen zelf goed uit te leggen. Ze halen immers stemmen binnen en dus zou je het slimme marketing van de deelnemende partijen kunnen noemen. De gedachte dat mensen die anders niet naar de stembus zouden gaan, dat toch doen omdat ze op hun favoriete BN’er kunnen stemmen, is al winst. Dat zou namelijk betekenen dat lijstduwers ervoor zorgen dat meer mensen gaan stemmen. Het probleem hierbij is echter dat er niet of nauwelijks onderzoek naar het fenomeen lijstduwers is gedaan. Daarom is bij deze bewering een ruim voorbehoud nodig. We weten dat lijstduwers soms veel stemmen binnenhalen voor een partij, maar het is onduidelijk of dat mensen zijn die anders niet zouden stemmen.
Dat de weegschaal bij deze vraag vrij ver doorslaat naar de kant van kiezersbedrog, zal geen verrassing zijn. Toch zijn het in de eerste plaats ‘de kiezers’ zelf die het bedrog in stand houden. Als wij met z’n allen massaal níet op een lijstduwer stemmen, is dat effect alvast verdwenen.
Duiventil
Daarnaast is het ook kwalijk dat partijen dit middel gebruiken om stemmen te trekken en stemmers voor de gek te houden. Lijstduwers leiden de aandacht af van datgene waar het om zou moeten gaan: de inhoud. Juist politieke partijen zouden zich moeten realiseren dat Tweede Kamerlid zijn een ambt is dat niet lichtzinnig zou moeten worden opgevat. Het belangrijkste bestuursorgaan van het land is de afgelopen jaren echter verworden tot een soort duiventil. Niets ten nadele van de vele hardwerkende Kamerleden, maar het blauwe pluche blijkt een gewillig opstapje om elders een mooi baantje te bemachtigen.
‘Ik steun het gedachtegoed van de partij en daarom sta ik op de lijst als lijstduwer.’ Weinig lijstduwers hebben deze zin (al dan niet in andere bewoordingen) nog nooit uitgesproken. Maar om een partij te steunen kun je ook gewoon lid worden, op ze stemmen tijdens verkiezingen en in je vrije tijd desnoods mee op campagne. Daarvoor hoef je echt niet op een kieslijst te staan.
Ook de christelijke partijen...
Lijstduwers krijgen over het algemeen niet voldoende stemmen voor een voorkeurszetel, maar er zijn uitzonderingen. Neem Job Cohen, die op de PvdA-lijst stond tijdens waterschapsverkiezingen en meer dan genoeg stemmen kreeg om zitting te nemen in het waterschap, maar dat vervolgens niet deed. Andere voorbeeld is de huidige minister Hugo de Jonge, die tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 in Rotterdam op de CDA-lijst stond terwijl hij al minister was. Volgens de wet mag je echter niet tegelijk minister en raadslid zijn, dus was dat dubbel kiezersbedrog.
Helaas maken ook christelijke partijen zich ‘schuldig’ aan dit fenomeen. Bij het CDA zijn de huidige ministers Ank Bijleveld en Ferd Grapperhaus de lijstduwers, waarbij eerstgenoemde sowieso niet van plan is om in de Tweede Kamer plaats te nemen als de kiezer dat zou willen. De ChristenUnie strikte Henk Stoorvogel, een landelijk bekende voorganger en medeoprichter van de 4e Musketier. De SGP pakt het wat tactischer aan met de in de regio bekende Arnoud Proos, SGP-wethouder in Barendrecht. De Tweede Kamer zou voor hem een mooie stap kunnen zijn, al vindt hij zichzelf toch eerst en vooral lijstduwer.
Misschien wordt het tijd voor een extra paragraaf in de Kieswet om een eind te maken aan nepkandidaten. Sta je op de kieslijst van een partij en haal je voldoende voorkeursstemmen? Dan moet je de Tweede Kamer in. Zo niet, dan volgt een boete voor zowel de kandidaat als de partij en een verplichte cursus ‘Democratie voor Dummies’.