Opinie: Waakzaamheid geboden bij digitale ontwikkelingen
Vroeger was niet alles beter en zelfs aan sociale media zitten voordelen, maar de gevaren voor de toekomst mogen door dit soort ontwikkelingen niet worden onderschat. Natuurlijk zijn er voordelen aan alle moderne technieken en die mogen ook zeker benoemd worden. Denk alleen al aan de mogelijkheid om in deze coronatijd kerk-, rouw-, en trouwdiensten te kunnen volgen. Het is zeker geen vervanging, maar wel een tijdelijke oplossing die beter is dan helemaal geen dienst.
Vroeger ging er een brief naar familieleden die ver weg woonden. Tegenwoordig gebeurt dat veel minder vaak, even videobellen is immers een stuk makkelijker. Je spreekt elkaar, je ziet elkaar. De wereld als ‘global village’ (mondiaal dorp), het werd in 1962 al voorspeld door de Canadese filosoof en wetenschapper Herbert Marshall McLuhan.
Met de opkomst van het wereldwijde web lijken de mogelijkheden anno 2020 bijna eindeloos. Ten goede, maar ook ten kwade. Ook mensen met slechte bedoelingen hebben immers een arsenaal aan mogelijkheden om te stelen, te frauderen, af te persen en nog veel erger. Denk bijvoorbeeld aan het ‘dark web’, waar je allerlei illegale spullen kunt kopen zoals drugs en wapens, maar waar criminelen ook opdrachten geven voor liquidaties en andere duistere zaken.
Het darkweb is de ‘onderwereld’ van het internet, maar het veel grotere gevaar zit natuurlijk daar waar iedereen aanwezig is. Waar ook 12-jarige jongens en meisjes tegenwoordig massaal te vinden zijn om filmpjes te kijken, te chatten met klasgenoten en foto’s te delen. Of op WhatsApp, waar nietsvermoedende ouderen geld overmaken naar een (klein)kind in geldnood, terwijl ze in werkelijkheid hun geld overmaken naar oplichters. En wat te denken van sommige volksvertegenwoordigers, die stiekem filmpjes opnemen in de Tweede Kamer en ze vervolgens zo monteren dat het lijkt alsof ze hun politieke tegenstanders genadeloos op hun plek zetten.
Juist in de toegankelijke bovenlaag van internet en sociale media proberen mensen met kwade bedoelingen via bots, handig gemonteerde filmpjes en nepnieuws invloed uit te oefenen op jong en ouder. Denk aan het voorbeeld van het programma Nieuwsuur over de verkiezingen in Indonesië, of de vermeende Russische bemoeienis met de Amerikaanse verkiezingen. En de techniek staat niet stil. Er zijn nu al softwareprogramma’s die foto’s van mensen kunnen genereren die niet van echt te onderscheiden zijn. En wat te denken van spraaksoftware, die gebruikt kan worden om mensen iets te laten zeggen wat ze nooit echt hebben gezegd. Nu hebben we het nog redelijk snel door als het om nepaccounts gaat, maar over een paar jaar zijn ze niet meer van echt te onderscheiden. Met alle ellendige gevolgen van dien.
Neem het voorbeeld van verschillende complottheorieën die momenteel populair zijn. 'Echte mensen' verkondigen de grootste onzin en toch trapt menigeen in hun val. Van die ‘echte mensen’ is vrij gemakkelijk vast te stellen dat ze weinig of geen kennis van zaken hebben en toch verslaan ze ook in Nederland al hun duizenden. Straks wordt allerlei onzin geroepen door bijvoorbeeld Mark Rutte of andere politieke leiders. Dat dit gebeurt dankzij slimme technieken, waardoor nepfilmpjes niet van echt te onderscheiden zijn, is steeds moeilijker vast te stellen. Het maakt het gevaar voor ontwrichting in de maatschappij alleen maar groter.
Op scholen worden tegenwoordig lessen gegeven over hoe om te gaan met (sociale) media. Die lessen zijn nuttig, het is goed om kinderen al op jonge leeftijd hiermee te leren omgaan en de gevaren te laten inzien. Toch zal binnen afzienbare tijd meer nodig zijn om kinderen en jongeren wijs te maken op dit gebied. Echt onderscheiden van nep wordt immers steeds moeilijker.
De allerbelangrijkste les is en blijft toch om kritisch te blijven nadenken over wat we horen en zien, en niet alles klakkeloos delen en overnemen wat we horen en zien. Als we dat massaal gaan doen, is er al een wereld gewonnen.