Voor u gelezen: Twee broers uit Auschwitz – de stilte na zestig jaar verbroken
Dov en Yitzhak komen als tieners vlak na de oorlog aan in Palestina. Ze gaan wonen in een kleine nederzetting aan het meer van Galilea. De broers houden zich afzijdig van de andere dorpelingen, het enige dat over hen bekend is dat ze Holocaust-overlevenden zijn. Hun jongere buurmeisje Malka Adler kent hen al decennialang maar ook zij weet na al die jaren nauwelijks iets over hen. Over de oorlog werd namelijk niet gesproken. Nooit.
Uiteindelijk, na zes decennia, verbreken de broers de stilte. Een jaar lang zoekt Adler, zelf dochter van Treblinka-overlevenden, hen twee keer per week op. Eerst apart van elkaar, later samen. De Hongaarse broers beschrijven hun leven tijdens de Holocaust in Auschwitz en de tijd erna nauwgezet.
Als kinderen werden ze in 1944 uit hun kleine dorp in de bergen van Hongarije weggevoerd. In de opmaat naar hun deportatie lees je hoe het net zich sluit om dit Joodse boerengezin en hun verdere familie. Van een aanvankelijke gedoogconstructie door de niet-Joodse dorpelingen gaat het naar openlijke haat en uiteindelijk verraad.
‘Klaar met Joden’
Met vader, moeder, broer Avrum en zus Sarah worden de broers in veewagens gepropt en afgevoerd. Allen ondergaan, gescheiden van elkaar, de gruwelijkheden in Auschwitz. De vreselijke gebeurtenissen die de jongens afzonderlijk van elkaar meemaken, zorgden ervoor dat ik dit boek steeds even weg moest leggen.
Na de bevrijding door de Amerikanen worden de jongens, meer dood dan levend, opgenomen in een hospitaal. Dov heeft alle levensmoed verloren en wil sterven, maar krabbelt na maanden in het hospitaal uiteindelijk toch nog op. Voor de beide broers volgt een lange periode van revalidatie.
Yitzhak keert terug naar hun geboortedorp in Hongarije en ontdekt dat hun huis is ingepikt door een boerengezin uit het dorp. Deze familie rekende erop dat de oorspronkelijke bewoners nooit meer terug zouden keren. De inwonende boer verwoordt het als volgt: “Luister, Jood. Je had hier niet moeten komen, dat is niet goed. Je had hier niet moeten zijn. Dat is niet goed voor je. In dit dorp zijn geen Joden meer, snap je? Wij zijn klaar met Joden en op de radio hadden ze gezegd dat de Joden in Hongarije Kaputt zijn. Wil jij hier dan in je eentje zitten?’ Hij boog zich voorover en fluisterde: ‘Ga naar een plek voor Joden. Daar ben je beter af, snap je wel?’ (p. 281)
Schapen naar de slachtbank
Yitzhak vertelt hoe de broers in Palestina een nieuwe traumatische ervaring opdeden. Ze spraken de taal niet, waren eenzaam en hadden honger. “We zagen een vader die op een combine reed en ’s nachts de held was die met een geweer een wachtpost bemande. En wat waren wij? Ze hadden onze vaders en moeders verbrand, onze grootvaders en grootmoeders, onze broers en onze zusjes, ooms en tantes. (…) “En toen we hun taal een beetje begonnen te begrijpen, kregen we in de gaten wat ze in dit land over ons zeiden. Ze noemden ons slap, zeiden: ‘Jullie hebben je als schapen naar de slachtbank laten leiden, zonder je te verzetten. Jullie hebben niet als kerels gevochten. Jullie zaten met duizenden in hun treinen – waarom zijn jullie niet in opstand gekomen? Jullie hadden hun wapens kunnen grijpen, ten minste een paar Duitsers kunnen meenemen, voordat je in het crematorium belandde.’ “Aah. Dat voelde alsof er nieuwe vijanden waren opgestaan. Dat gepraat verwondde mijn hart. Pijn in de ochtend, pijn in de avond en ’s nachts, dat het meest.” (p. 332)
Belangrijke aantekening
Afwisselend vertelt de schrijfster vanuit het perspectief van de broers en later vlecht ze er ook het verhaal van hun oudere zus Sarah doorheen. Tussen de verslagen van de broers reflecteert ze op de wekelijkse reizen die ze per trein onderneemt naar de broers om hun verhalen op te tekenen.
Een belangrijke aantekening: de getuigenissen zijn opgeschreven zonder enige verfraaiing of verzachting. Dit maakt het indringende verhaal van de twee broers tegelijkertijd alleen geschikt voor lezers die het aandurven om de verschrikkelijke feiten van de Holocaust zonder enige opsmuk tot zich te nemen.
Uiteindelijk kun je alleen maar stil worden als doordringt wat een ontzaglijk leed deze broers en daarmee een heel volk is aangedaan.