Voor u gelezen: Waargebeurd verhaal over jonge vrouw die dertien joden verborgen hield op zolder: Bij mij ben je veilig
De auteur baseerde zich voor deze historische roman op het leven van deze moedige vrouw die als achttienjarige dertien joodse landgenoten verborg op de zolder van haar kleine huurwoning in een dichtbevolkt appartementenblok.
Het verhaal van Stefania begint met de beschrijving van haar kindertijd. Ze groeit op in een groot boerengezin op het platteland en de hele familie, kleine kinderen incluis, moet hard werken om het hoofd boven water te houden. Stefania heeft een levendige fantasie en dagdroomt tijdens het verzorgen van het vee en het bewerken van het land al vroeg van een toekomst in de stad.
Wanneer haar twee oudere zussen verhuizen naar een appartement in Przemysíl ziet Stefania haar kans schoon om werk in deze stad te zoeken en bij haar zussen te gaan wonen.
Als zestienjarig meisje vindt ze werk bij de Joodse familie Diamant in hun winkel in Przemylsl. Er groeit een warme band tussen de familie Diamant en Stefania. De vrouw des huizes neemt de tiener op in het gezin alsof het haar eigen dochter is.
Dubbele wand
Wanneer het Duitse leger de stad binnenvalt wordt de familie Diamant naar het getto gedeporteerd en verliest Stefania haar baan. Ze keert terug naar de boerderij van haar ouders op het platteland. Daar treft ze alleen haar zesjarig zusje Helena aan, verwaarloosd en uitgehongerd. De rest van de familie is naar een werkkamp in Salzburg gestuurd. Stefania keert samen met haar zusje terug naar het appartement in de stad en bedenkt een plan om te overleven.
Dan staat Max Diamant op een dag voor de deur met de vraag of ze hem wil verbergen. Na hem volgen er nog twaalf andere joden. Het lukt Stefania met hulp van haar zusje om hen op haar piepkleine zolder te verbergen. Via een ingenieus systeem ontwerpen ze, met een kruiwagen vol sloophout, een dubbele wand op zolder. Hier verbergt de groep mannen, vrouwen en kinderen zich dag en nacht. Om de beurt heeft iemand raamwacht en als de kust veilig is in het appartementenblok mogen de onderduikers een voor een even de steile zoldertrap af om de benen te strekken in huis.
Er is geen elektriciteit, water of een toilet in het appartement. Op ongeziene momenten haalt Helena de toiletemmer van zolder en leegt hem bij de gemeenschappelijke toiletten op de binnenplaats. Op dezelfde manier smokkelt ze extra emmers drinkwater mee naar binnen.
Goede ruil
Naast haar werk als arbeider in een machinefabriek is Stefania dag en nacht in touw om de groep onderduikers van voedsel te voorzien. Ze struint stad en land af om alles wat ze nog heeft aan bezittingen te ruilen voor etenswaar. De voortdurende dreiging dat een medebewoner van het appartementenblok iets opvalt en hen verraad is groot. Maar deze dreiging lijkt in het niet te vallen wanneer de nazi’s het huis confisqueren en er Duitse verpleegsters op de benedenverdieping komen wonen.
Stefania is bereid haar leven te geven voor de 13 joden die ze verborgen hield voor de nazi’s. Dit zegt ze er zelf over: ‘Eén dood of dertien joden, dat was een goede ruil.’
De auteur had tijdens het schrijven van deze indrukwekkende geschiedenis nauw contact met de zoon en zus van de hoofdpersoon.
De verantwoording van de gebruikte bronnen is te vinden in de noot van de auteur, inclusief authentiek fotomateriaal. De schrijfstijl is over het algemeen nuchter en beschouwend en hier en daar zelfs zakelijk te noemen. Maar deze geschiedenis kruipt desondanks of misschien juist daardoor onder je huid en je ziet het voor je ogen zich afspelen.
Deze onbekende heldin verdient het dat ze postuum wordt geëerd met dit boek.