De historie van ‘200 jaar Kerk in Stellendam’
Over 200 jaar Kerk in Stellendam valt een heleboel te vertellen. Er zijn mensen, die er in het verleden onderzoek naar hebben gedaan, zoals dhr. J. van Wezel, die in 1995 het boekje “De Hervormde Gemeente van Stellendam schreef.
Na de bedijking van de Eendrachtpolder in 1780 is Stellendam ontstaan. De polderjongens, later boerenarbeiders, werkten aan de dijken. Een aantal keren overstroomden de polders weer. Veel namen in het dorp herinneren ons aan de historie. “Stelle” was de naam van het water in vroegere tijden. “Zomerland” was bijvoorbeeld een stuk land, dat ’s winters onder water stond en ’s zomers droogviel. De herder weidde er zijn schapen. Tussen 1750 en 1780 is de Statendam aangelegd.
Eerste stenen huis
In 1782 werd het eerste stenen huis gebouwd in Stellendam. Het werd gebruikt als rechtskamer en dorpsherberg. In 1807 telde het dorp 400 inwoners. In het begin behoorde Stellendam kerkelijk tot Goedereede maar in 1819 kreeg het dorp een eigen kerk geschonken uit de nalatenschap van Fam. Cau.
Fonds
Iman Cau leefde van 1716 tot 1801. Hij woonde in Zierikzee en was tweede ambachtsheer van Stellendam. De eerste ambachtsheer was Johan Eusebius Voet, bekend van de psalmberijming van 1773. Uit dankbaarheid dat het gelukt was om door middel van dijken land in te polderen, richtten Iman Cau en zijn vrouw Adriana Agatha van Bueren een fonds op om een kerkgebouw met pastorie te stichten in Stellendam.
Hun oudste zoon, zoon Jan Jacob Cau werd geboren in 1750 te Zierikzee. Hij was het, die op 20 mei 1819 de eerste steen legde voor het kerkgebouw. Hij was ongehuwd en overleed in 1836 in Voorschoten. In de gevel van het kerkgebouw is de ingemetselde eerste steen te bekijken (zie foto).
Op 2 juli 1820 is ’s morgens het kerkgebouw in gebruik genomen. Ds. Roell, predikant te Goedereede, hield de eerste preek. Als tekst had hij Exodus 12 vers 14a, waar staat: ‘En deze dag zal ulieden wezen ter gedachtenis en gij zult hem de Heere tot een feest vieren’. In de middagdienst ging Ds. le Coultre voor. Ter gelegenheid van de inwijding van de kerk werd door de familie Cau en de burgers van Stellendam f. 2000,00 bijeengebracht. De weledelgeboren heer J.J. Cau schonk twee zilveren bekers, familie Goekoop schonk een zilveren schotel en twee zilveren borden voor het Heilig Avondmaal en J. Kievit uit Goedereede een stel tafelkleden.
Voorzanger
Er werd een voorzanger benoemd, die tevens voorlezer en koster was. Ds. le Coultre was predikant van Stellendam van 1820 tot 1826. In 1823 telde Stellendam 556 inwoners.
In 1836 overleed Jan Jacob Cau en volgde zijn neef Franc Diederik Cau hem op. De familie Cau blijft sterk betrokken o.a. bij het beroepen van een predikant. Na het overlijden van Franc Diederik Cau in 1861 is er geen opvolger meer en wordt de kerkenraad zelfstandiger, mede door een sterkere scheiding van kerk en staat. In 1836 scheidden enkele families zich af van de Hervormde kerk en ontstond de Gereformeerde kerk van Stellendam.
Na de eerste predikant ds. Le Coultre kwamen, ds. Tromp, ds. Schippers, ds. Van Dorsser, ds. Brandt en ds. Winsemius de gemeente te dienen.
In 1864 worden de banken iets anders ingericht en is er behoefte aan een consistorie, want de dorpsherberg is voor vergaderen over kerkelijke zaken niet erg geschikt. Ook wordt de betrekking voorzanger en koster gesplitst.
Er vormt zich een plein met daarbij het eerste gemeentehuis van Stellendam. Naast het gemeentehuis stond de woning van de hoofdonderwijzer. Later werd dit de kosterswoning. Er naast stond ook de school, bestaande uit twee klassen. In 1889 wordt de pastorie flink vernieuwd. In 1894 wordt een galerij gebouwd en een kerkorgel daarop geplaatst. Rond 1900 telt het dorp Stellendam zo’n 1000 inwoners.
45 beroepen
Nadat ds. Winsemius vertrokken is in 1882 duurt het tot 1902 voordat ds. Hoogendijk predikant wordt. Er zijn dan 45 beroepen uitgebracht. Op 4 juli 1920 werd het 100 jarig bestaan van de kerk herdacht. Ds. Hoogendijk preekte toen uit psalm 48 vers 10: ‘O God, wij gedenken Uwer weldadigheid in het midden Uws tempels.
In 1923 werd het kerkgebouw uitgebreid. De zijbeuken e.d. werden aangebracht.’De tuin van de pastorie was afgescheiden door een sloot en was toegankelijk met een bruggetje. De sloten werden later gedempt en de tuin kreeg een nieuwe inrichting.
Van 1923 tot 1956 stond dhr. Bouman in Stellendam. Tijdens de periode Bouman werd de kerk uitgebreid met de zijbeuken en consistorie, want er waren plaatsen tekort. Op 31 mei 1923 werd de eerste steen gelegd door de heer Cornelis Goekoop voor de uitbreiding met 234 zitplaatsen. Er werd een gedenkrol ingemetseld en een nieuw orgel werd boven de preekstoel geplaatst . Godsdienstonderwijzer Bouman heeft veel betekend voor de gemeente. Door zijn inspanningen was Stellendam de eerste gemeente op het eiland met elektriciteit. Hij nam het initiatief tot het oprichten van een coöperatieve garnalenpellerij. Hij was ook jarenlang voorzitter van het bestuur van het ziekenhuis in Dirksland.
In 1931 kwam er een Nederlands Hervormde school, waar bestuursleden uit de kerkenraad gekozen werden.
De Watersnoodramp
De Watersnoodramp van 1953 heeft diepe sporen achtergelaten in het dorp. Het water had in het kerkgebouw een hoogte bereikt van 3.25 m. Tijdens de dagen van herstel na de ramp konden de kerkdiensten gehouden worden in de Gereformeerde kerk. De heer Bouman moest in dat rampjaar 150 begrafenissen leiden. Hij heeft aan beide kanten naast de preekstoel een bord laten aanbrengen waarop de hoogste waterstand is vermeld (zie foto).
De schade aan de binnenzijde van de kerkmuren is ondanks de restauraties tot heden toe niet blijvend opgelost.
Na de heer Bouman werd in 1957 ds. Smit beroepen. In 1958 kwam er kerktelefoon. In 1959 kreeg het kerkgebouw een grondige opknapbeurt. In 1965 vertrok ds. Smit. Hij is overleden op 15 november 2019. Na ds. Smit kwam ds. Jansens. Hij was slecht ter been en daarom werd hem een DAF automaat aangeboden. In 1966 werd de kleuterschool verbouwd tot verenigingsgebouw en werd de kosterswoning gesloopt. In 1967 werd de Rank in gebruik genomen.
In 1968 werd de zitplaatsenhuur opgeheven. Ds. Jansens vertrok in 1970, daarna was ds. v.d .Akker predikant tot 1975. Ds. v.d. Akker leidde de dienst van het 150 jarig bestaan van de kerk te Stellendam op 24 september 1970.
Restauratie
In 1974/1975 werd de kerk gerestaureerd. De entree van de kerk veranderde, de zijbankjes tegen de beide buitenmuren verdwenen. Er werden nieuwe banken geplaatst en in het middenschip kwamen de twee looppaden langs de buitenmuur. Er kwam een knielbank, eikenhouten predikantenbord, een nieuwe gedenkplaat van de verbouw 1923 en een nieuwe wapenplaat van het familiewapen van mr. Iman Cau. Van 1977 tot 1982 is. ds. Oorschot predikant geweest. De gemeente was zo gegroeid, dat er een bijstand in het pastoraat werd benoemd in 1978. In 1979 kwam er oppas voor de kleine kinderen en werden er collectebonnen uitgegeven. In 1981 vond de restauratie plaatst van het orgel. Ook werd een Stichting voor jeugdactiviteiten opgericht en werd ‘De Schuur” aangekocht.
Ds. Codee was predikant van 1982 totdat hij in 1996 overleed. Daarna kwam ds. Smelt in 1998. Op 1 mei 2004 werd de kerkscheuring een feit. De Protestantse Kerk in Nederland en de Hersteld Hervormde kerk gingen hun eigen weg.
In het najaar van 2008 kwam ds. Hoolwerf naar Stellendam. Hij is in de Hervormde gemeente predikant in deeltijd. Samen met zijn gezin woont hij tot op heden naast de 200 jaar oude dorpskerk. De kerk in Stellendam is actief in de samenleving. De verkondiging van het evangelie is de kerntaak van de kerk in de vorm van de eredienst en de catechisatie. De kerk was vroeger met name actief in haar diaconale rol op lokaal niveau met armenzorg, later ook met zending en evangelisatie.
De zondagschool, het jeugdwerk, de Alphacursus, bijbelstudiegroepen, huisbijbelkringen en projecten dragen bij aan kennisvorming en een onderlinge band.
