Ms ‘Sommelsdijk’ tijdens de Tweede Wereldoorlog
SOMMELSDIJK - Het is opvallend dat bij de jaarlijkse herdenkingen rond de Tweede Wereldoorlog op 4 en 5 mei betrekkelijk weinig aandacht wordt geschonken aan de rol van de Nederlandse koopvaardij. Het is dan ook niet bij iedereen bekend dat - met alle respect voor de inzet en prestaties van ons toenmalige leger, luchtmacht, marine en het Verzet – onze koopvaardij de grootste Nederlandse bijdrage heeft geleverd aan de eindoverwinning van de geallieerden in de strijd tegen Nazi-Duitsland en Japan. In dit artikel volgt, als voorbeeld, een overzicht van de lotgevallen van het motorschip ‘Sommelsdijk’ tijdens deze gedenkwaardige periode.
Publicatie streekmuseum door Rinus van Dam
Algemene gegevens van het ms ‘Sommelsdijk’
Het motorschip ‘Sommelsdijk’ van de Holland Amerika Lijn werd gebouwd bij de Deense werf Odense Staalskibsvaerft ved A.P. Moller. Het schip was ontworpen voor de Java - New York Lijn. De tewaterlating vond plaats op 25 mei 1939 en de oplevering op 15 september van dat jaar. In verband met de kort tevoren ontstane oorlogssituatie vertrok de ‘Sommelsdijk’ de volgende dag niet eerst naar Rotterdam maar rechtstreeks van Denemarken naar New York. De technische gegevens waren: grootte 9227 brt, afmetingen (L x B x H) 150,14 x 18,89 x 12,34 m. Het schip was voorzien van een dubbelschroef met tweetaktdieselmotor, 2 x 8 cilinders, vermogen 8400 pk. die het schip een snelheid gaven van 16 knopen. Onder normale omstandigheden bestond de bemanning uit 53 zeelieden en mocht de ‘Sommelsdijk’ maximaal 12 passagiers vervoeren. In 1965 werd het schip gesloopt in Castellon de la Plana, Spanje. Een voorloper van dit vrachtschip was het stoomschip ‘Sommelsdijk’ uit 1919, waarvan in het streekmuseum een fraai model, gemaakt door de heer A.W. Huizer, is te bewonderen.
Het ms ‘Sommelsdijk’ tijdens landingen op de Filippijnen
Evenals andere Nederlandse koopvaardijschepen werd de ‘Sommelsdijk’ ingezet voor het vervoer van geallieerde troepen en oorlogsmaterieel bij de herovering van door de Japanners bezette gebieden in Oost-Azië. In december 1944 werd het schip, onder kapitein Stuut, ingedeeld bij een groot konvooi dat als bestemming had het tweeling-eiland Samar-Leyte aan de oostkant van de Filippijnen. Troepen en materieel, bestaande uit trucks, jeeps, tenten en technisch materiaal, moesten worden gelost in de havenplaats Guiuan aan de uiterste zuidoostpunt van Samar. Behalve de bemanning van 72 koppen en 72 man van de Amerikaanse marine, waren 2292 militairen en zogenaamde ‘Seabees’ aan boord, gespecialiseerde genieroepen, die in staat waren in korte tijd landingsbanen en andere militaire infrastructuur aan te leggen, benodigd voor de strijd tegen de Japanse vijand.
Getroffen door een luchttorpedo
Terwijl de ‘Sommelsdijk’ de dag voor Kerstmis in de baai van Guiuan voor anker lag, werd het schip getroffen door een luchttorpedo, gelanceerd door een Japans vliegruig, dat kort daarna explodeerde en in zee stortte. De torpedo had een gat veroorzaakt van vijf bij zes meter. Kort daarop sloeg een enorme vlam uit ruim 1. Kapitein Stuut gaf opdracht het anker te laten slippen en het schip naar ondiep water brengen, zodat zij zo nodig aan de grond kon worden gezet. Aanvankelijk moest de bemanning van de ‘Sommelsdijk’ trachten met eigen middelen de brand te bestrijden. Gelukkig kreeg men na enige tijd assistentie van de Amerikaanse marineschepen ‘Gascoyne’ en ‘Buttonwood’. De enorme brand die op het schip was uitgebroken kon worden geblust en de twee voorste onderruimen, die als gevolg van het bluswater geheel met water waren gevuld, werden met krachtige pompen van de Amerikaanse marinesleepboten ‘Hidatsa’ en ‘Potawatony’ leeggepompt. Onder de bemanning waren geen doden te betreuren, maar tijdens de opruimingswerkzaamheden in ruim 1 bleek dat zes man van de vervoerde troepen waren omgekomen. Na twee dagen kon de ‘Sommelsdijk’ van haar lading worden verlost en vervolgens naar Leyte worden gesleept, waar voorlopige reparaties plaats vonden. Op 26 april 1945 vertrok zij naar Hollandia in het toenmalige Nederlands Nieuw Guinea. Vandaar ging de reis via het Panamakanaal naar New York, en na een tocht van 13.000 mijl lag het schip in dok voor definitief herstel. Vanaf eind september kon de ‘Sommelsdijk’ weer worden ingezet voor de repatriëring van troepen uit Europa.
De offers van de Nederlandse koopvaardij
De inzet van de ‘Sommelsdijk’ en haar bemanning is maar één van vele voorbeelden van Nederlandse koopvaardijschepen die een belangrijk aandeel leverden in de geallieerde eindoverwinning. Bij de aanvang van de Tweede Wereldoorlog telde de Nederlandse koopvaardijvloot 840 schepen, waarvan 387 door torpedering en zeemijnen, of bommen en granaten van vliegtuigen en vijandelijke oorlogsschepen, vergingen. Hierbij gingen, met inbegrip van bemanningen van de sleepvaart en de visserij, ruim 4500 mensenlevens verloren, als gevolg van bommen, beschieting, torpedering, dwangarbeid in Japanse krijgsgevangenschap, of door onthoofding, zoals bij de aanhouding van het Nederlandse vrachtschip ‘Tjisalak’ door de Japanse onderzeeër 118. Ruim 400 zeelieden werden blijvend invalide.
Hoewel de Nederlandse koopvaardij-bemanningen die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog op 4 mei jaarlijks worden herdacht bij het Nationaal Koopvaardij Monument De Boeg aan het Leuvehoofd in Rotterdam, krijgt deze categorie landelijk niet bijzonder veel aandacht. De vaarplichtige zeelieden die de gevaren en ontberingen gedurende zes jaar afwezigheid in dienst van het vaderland hadden overleefd, werden na de oorlog afgescheept met een pensioen van gemiddeld 175 gulden per jaar.
