Zestiende-eeuwse kaart Dirksland duikt op in het Nationaal Archief
DIRKSLAND – In het Nationaal Archief is vorige week een opmerkelijke vondst gedaan. Gijs Boink, seniormedewerker collectiebeheer op de afdeling Kaarten & Tekeningen, trof een kaart van de polder Dirksland aan uit 1585. De kaart, die zeer gedetailleerd is, was vele jaren buiten beeld omdat deze ten onrechte was aangemerkt als een duplicaat.
Normaal treedt het Nationaal Archief niet zo naar buiten met collectiebeheer. Daardoor is dit onderdeel minder zichtbaar voor het publiek. Maar nadat Boink zijn vondst van de zestiende-eeuwse kaart van Dirksland bij de spreekwoordelijke koffieautomaat toevertrouwde aan een collega van communicatie, ging er algauw een twitterbericht de ether in. Dat was te begrijpen: de medewerker collectiebeheer dook een zeldzame kaart op.
Dat gebeurde tijdens de voorbereidingen voor het digitaliseren van oude kaarten. “Het Nationaal Archief heeft al veel gedigitaliseerd. Waar veel vraag naar is, staat online. Denk aan archieven van de VOC en de WIC, Suriname en de Staten-Generaal. Nu beginnen we met het digitaliseren van de kaarten van voor 1800”, zegt Boink. Het Nationaal Archief bewaart ongeveer 300.000 kaarten en tekeningen. Daarvan zijn er zo’n 150 van voor het jaar 1600.
Heel zeldzaam
De kaart van de polder Dirksland was in het archief op een zijspoor beland. “Waarschijnlijk is de kaart in 1914 afgezonderd als duplicaat. In dat jaar is opdracht gegeven om de dubbele exemplaren uit de collectie te halen. Maar het nummer van de kaart staat niet op de lijst met duplicaten uit 1914, dus helemaal zeker is het niet wanneer precies de kaart is verdwenen. In ieder geval komt hij niet voor in het standaardwerk over bijzondere kaarten van vóór 1750 van Donkersloot-De Vrij, dat is gemaakt tussen 1970 en 1981.” Volgens Gijs Boink zou de auteur in dat overzicht zeker plaats hebben ingeruimd voor de zestiende-eeuwse kaart van Dirksland, als deze bekend zou zijn geweest.
Hoe bijzonder is die kaart? “Heel bijzonder”, zegt Boink direct. “Het is een handgetekende kaart, een manuscriptkaart, waarvan er maar één is gemaakt. De kaart is ook bijzonder omdat hij oud is en vanwege de inhoud met veel details. Je ziet een momentopname van Dirksland en het omliggende gebied in 1585. Heel zeldzaam.”
Dijkschade
Op de kaart staan percelen, huisjes, de kerk, een molen, sluizen, dijken en zelfs een eilandje ten noorden van de polder: een soort terp met daarop een gebouw, mogelijk een boerderij. Er is ook schade zichtbaar aan de noordelijke dijken. Boink heeft nog niet uitgezocht of de polder Dirksland omstreeks 1585 te kampen heeft gehad met een overstroming.
Bekend is dat de kaart, waarvan de maker onbekend is, afkomstig is uit het archief van de graven van Holland, als bijlage van een geschreven stuk. Op de kaart staan verwijzingen door middel van lettertjes. Maar helaas is het bijbehorende stuk niet gevonden, zodat onduidelijk is waar de lettertjes naar verwijzen.
Mogelijk, geeft Gijs Boink aan, is er een relatie met het heffen van belasting of het vastleggen van rechten. “Na de Sint-Elisabethsvloed van 1421 is er veel nieuw land gewonnen. Op dat land waren rechten – bijvoorbeeld om belasting te heffen, te vissen of betreffende de jurisdictie – en die moesten worden vastgelegd.” Er zijn uit deze tijd diverse kaarten bekend van Dordrecht en omgeving, maar niet zozeer van het gebied dat nu bekendstaat als Goeree-Overflakkee en destijds niet meer was dan een kleine verzameling ringpolders te midden van het dynamische water.
Na het digitaliseren is deze bijzondere kaart online te zien op de website van het Nationaal Archief. Naar verwachting is dat over ongeveer een halfjaar.
