"Als iets kapot is, kopen we nieuw. De noodzaak tot handwerken is weg"
Voor Kok de Jager (1933) zou het allemaal vast een makkie geweest moeten zijn, want ze is handig, heel erg handig. Later zou het handwerken als een rode draad door haar leven gaan lopen, maar tijdens haar schooltijd, in de oorlogsjaren, werd er geen handwerken gegeven. "Ik kom uit Vlissingen en we waren geëvacueerd naar Zoutelande. Er was maar één klasje. Ze waren al blij als ze taal en rekenen konden onderwijzen." De beginselen van het handwerken werden haar door haar moeder bijgebracht. De ratelende oude naaimachine met zo'n los draaiertje eraan en de ring aan de vinger van haar moeder, die er ritmisch tegenaan tikte, was een vertrouwd geluid in haar kinderjaren. "Mijn moeder was altijd bezig. Zeker in de oorlog, maar ook nog in de jaren erna. Er was helemaal niets. Alles werd hergebruikt of gerepareerd. Je moest wel. Een jurkje dat tekort geworden was, werd dan bijvoorbeeld met een ander stofje en een stukje ertussen en eraan, tot een langer jurkje vermaakt. Met leuke borduursels erop zag het er dan weer heel anders uit. Als kind zag ik dat mijn moeder allemaal doen. Je pakt het dan eigenlijk vanzelf op."
Borduren
Ze haalde later op de kweekschool in Middelburg haar onderwijsaktes K, U en R, voor nuttig en fraai handwerken en handvaardigheid. "Met die aktes mag je op scholen lesgeven, maar dat vond ik maar bijzaak. Het had gewoon mijn interesse. Ik heb ook nooit op scholen lesgegeven, wel particulier. Niet veel later werd ik gevraagd om in een kindertehuis te gaan werken en dat leek me wel wat. Ik had daar wel meteen plezier van mijn aktes, want ze vroegen me of ik handvaardigheid wilde geven aan de mensen die in het tehuis in opleiding waren. Ik vond het leuk. Omdat ik goed was in sport, ben ik later ook nog gym gaan geven. Het is eigenlijk zoals het met veel dingen in mijn leven is gegaan, ik rolde van het één in het ander." Zo werkte Kok nog een tijdje als au pair in Zuid-Frankrijk, kwam over voor de bruiloft van haar nichtje en ontmoette via een studievriend van haar broer in Utrecht haar latere echtgenoot Rien de Jager, een student geneeskunde. Zijn werk bracht het stel in 1962 naar Goeree-Overflakkee, waar ze sindsdien wonen, de laatste jaren in Middelharnis. "Ik sloot me aan bij de plattelandsvrouwen, nu heten ze 'Vrouwen van Nu', en daar bleken hele goede handwerksters bij te zitten. Met de handwerkclub deden we dan allerlei verschillende projecten, waarbij de nadruk dan wel vaak op borduren lag. We kwamen eens in de maand bij elkaar. Het waren allemaal heel aardige dames. Dat vond ik ook zo leuk aan handwerken, dat je er zoveel leuke sociale contacten door had."
Talent
Naast de zorg voor haar twee zoons en haar werk in de praktijk van haar man, was handwerken ook altijd een fijne ontspanning. Handwerken moet dan worden gezien in de ruimste zin van het woord, als 'alles met je handen'. Kok lacht: "Ik had elke keer zo mijn periodes. Dan was ik een tijd druk met aardewerk en pottenbakken, dan was ik in de weer met patchwork of aquarelleren. Ik heb een tijdje sieraden gemaakt van kersenpitten, beukennootjes, perzikpitten en schelpjes. Ik heb ook bij een weefkring gezeten. We hebben toen nog geëxposeerd in Ebbe en Vloed in Oude-Tonge met raamweefsels. Het waren grote werkstukken. In die periode zat ik dan thuis in de huiskamer, met een enorm weefraam in de kamer met manden vol touw en dergelijke. Mijn man en kinderen wisten niet beter." Zelf doet ze er bescheiden over, maar het moet heerlijk zijn dat je het talent hebt om zulke mooie dingen te kunnen maken. Kok loopt door de kamer, om even later met twee met bloemen beschilderde dienbladen terug te komen. "Volksschilderen vond ik leuk en het ging me gemakkelijk af. Ik heb het toen ook nog anderen geleerd." Met behulp van patronen van bijvoorbeeld bloemen of dieren worden bij het volksschilderen gewone gebruiksvoorwerpen beschilderd tot kunststukjes. De dienbladen zien er prachtig uit, maar die techniek moet bewerkelijk zijn. Dat beaamt ze. "Ja, daar ging heel veel tijd in zitten."
Quilten
Er waren tijden dat handwerken een beetje een stoffig imago had. Een paar jaar geleden was bijvoorbeeld breien en haken opeens weer vreselijk hip. Kok heeft de indruk dat het in golfbewegingen gaat. "Ik geloof dat het breien en haken alweer een beetje aan het uitraken is. Er komt dan vast weer iets anders. In de jaren tachtig was patchwork opeens heel erg in. Ik las handwerktijdschriften en ik raakte daardoor bekend met quilten. In Middelburg volgde ik cursussen. Een groepje quilters in Haamstede zocht iemand die de leiding wilde nemen en dat ben ik toen gaan doen." Quilten is een handwerktechniek waarbij drie lagen textiel met een doorstiksteek op elkaar genaaid worden. De bovenste laag is dan het patchwork. "Later stelde Petra de Vette, van het handwerkwinkeltje in Nieuwe-Tonge, voor hier ook een quiltkring te beginnen. Zij had een lesruimte en zo zijn we toen op het eiland gestart. Het leuke van quilten is, dat het zo veelzijdig is. Je maakt een ontwerp. Je zoekt je materialen uit. Ik heb door de jaren heen aardig wat verzameld. Ik kan vaak zo wat pakken, maar je kunt bijvoorbeeld ook zelf je stoffen verven." De Quiltkring Goeree-Overflakkee heet nu Torenquilters, naar de toren van Goedereede, waar ze elke twee jaar exposeren. Zo ook dit jaar, voor de dertiende keer alweer. "We maken dan afspraken over onder andere het formaat, de kleur en het onderwerp om eenheid in de werken te krijgen. Dit jaar was het thema Water-Land. De groepsquilt is ook een uitdaging. Vooral om alle kleine stukjes passend aan elkaar te krijgen. Bij een groepsquilt maak je namelijk met zijn allen één werkstuk. Ik heb er, na ruim 30 jaar quilten, nog steeds veel plezier in. Het is zo verrassend om te zien wat er uiteindelijk bij iedereen uitkomt en hoe een werkstuk groeit. Het is ook een hele leuke club vrouwen. Nog steeds zijn de sociale contacten voor mij heel belangrijk, maar ik neem geen leiding meer. Laat de jongeren dat maar doen. Ik hoef het buskruit niet meer uit te vinden. Ik laat me graag door hen inspireren."
Knoop
Handvaardigheid en tekenen is tegenwoordig nog een vak op school. Ook wordt door veel kinderen hun creativiteit gebruikt in combinatie met een computer, denk aan Photoshop of het monteren van filmpjes. Dat handwerken niet meer gegeven wordt op scholen, vindt ze jammer. "De tijden zijn veranderd. Als iets kapot is, kopen we nieuw. De noodzaak tot handwerken is weg, maar het blijft natuurlijk nog steeds gemakkelijk als je het kunt. Mijn kleinzoons zijn hartstikke handig op hun telefoontjes, maar of ze een knoop kunnen aanzetten? Ik ben bang van niet." Een paar jaar geleden werd ze gevraagd op een school kinderen te leren breien. "Je ziet dan toch dat kinderen het zo in hun vingers hebben, ook de jongens." Dat het handwerken ooit helemaal zal verdwijnen, denkt ze niet. "Er zullen altijd creatieve mensen blijven en zolang die er zijn, zullen die technieken ook gebruikt worden."
