'Hoe zouden we het goede kunnen kennen zonder het kwade?'
De ingrijpende gebeurtenissen beginnen met het bombardement op Kiev, gevolgd door de massamoord op 34.000 Joden bij Babi Jar. Honger, onderdrukking, geweld en angst teisteren de inwoners van Oekraïne. Al deze gebeurtenissen worden, zoals gezegd, beschreven vanuit het perspectief van vier verschillende personages. Luda heeft een aan alcohol verslaafde vader en haar moeder heeft ze nooit gekend. Op een dag dringen Duitse soldaten een oud kerkgebouw binnen en de onverschillige vader van Luda laat de soldaten hun gang gaan. Als blijkt dat ze ongewenst zwanger is, volgt een donkere tijd waarin diepe verlatenheid en angst hun tol eisen. In dezelfde periode wordt Ivan, vader van drie kinderen waarvan de oudste zoon, Sergei, dienst neemt in het Rode Leger, ten onrechte aangezien voor een Jood. Ivan komt per ongeluk terecht in de rij van 34.000 Joden, die bijeen worden gedreven en neergeschoten bij Babi Jar, het ravijn aan de rand van de stad. Ivan overleeft het bloedbad, maar de geestelijke wonden die geslagen zijn lijken ongeneeslijk. Als zijn dochters Anna en Maria tewerkgesteld worden in Duitsland, blijven Ivan en zijn vrouw alleen achter.
In de afgrond
Ook Maria vertelt haar verhaal. Ze is veertien jaar als de oorlog uitbreekt en maakt het bombardement op Kiev van dichtbij mee. Niet lang na de Duitse inval wordt Maria, samen haar zus Anna en andere tieners tussen de 14 en 16 jaar, opgepakt en gedwongen om in een Duits werkkamp te gaan werken. De ontberingen in het kamp maken de kans op overleving en een terugkeer naar haar vaderland steeds minder aannemelijk. Een heel ander perspectief is dat van de Duitse Frederick. Hij dient in de SS en doet alles om zijn kille, kritische vader, een hoge functionaris in de kringen rondom Adolf Hitler, tevreden te stellen. Steeds meer verliest de idealistische Frederick de hoop ooit aan de verwachtingen van zijn veeleisende vader te kunnen voldoen. Het verlies van zijn moeder en al eerder van zijn zus, gecombineerd met de totale minachting van zijn vader, brengt hem uiteindelijk letterlijk en figuurlijk in de afgrond. Dezelfde geschiedenis, gezien vanuit vier verschillende perspectieven. De opbrengst is een indrukwekkend verhaal, dat nauwgezet de verschrikkingen van de oorlog toont.
'Het goede kennen zonder het kwade?'
Als Sergei de boodschap krijgt dat zijn zoon is gesneuveld, blijkt uit zijn getuigenis dat er al eerder, ondanks diepe verslagenheid om het ingrijpende verlies, een kiem van hoop in zijn hart is ontloken. "Mijn zoon is dood en de wereld is donker. In de bittere, brandende momenten van verdriet laat ik mijn twijfels varen. Niets houdt mij vast aan deze wereld. Ik heb geen enkele controle over dit ellendige, verschrikkelijke leven." (p.361) Toch kan hij dan, samen met zijn vrouw, op de puinhopen van het bestaan zeggen: "Hoe zouden we het goede kunnen kennen zonder het kwade? Er moet meer zijn dan dit ellendige leven. Er zit hoop in de woorden die vader Konstantin zo trouw heeft gebeden. In het donker fluister ik ze, als waren ze een schuilplaats. Ik geloof in God de Vader. Ik geloof in Zijn Zoon, Jezus Christus. Ik geloof. Ik geloof. Ik geloof…" p.361)
Het boek besluit met een epiloog die zich afspeelt in 1947.
Een bijzonder indrukwekkende roman, die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog aan het oostfront tastbaar maakt en heel dicht bij de lezer brengt.
Mijn leven liep anders
Kelli Stuart
2018, uitgeverij Den Hertog
428 blz., € 24,50
ISBN 9789033129476