Voor u gelezen: 'Eenzaam: een zoektocht naar betekenis, oorzaken en gevolgen'
Hét probleem van deze tijd, zo typeert journalist Nels Fahner eenzaamheid. Dat eenzaamheid meer omvat dat een gemis aan sociale contacten wordt duidelijk uit het onderzoeksverslag van de auteur. Fahner onderneemt een zoektocht naar de oorzaken en gevolgen van eenzaamheid en legde zijn oor te luister legde bij diverse ervaringsdeskundigen. Daarnaast interviewde hij psychologen en beleidsmakers en sprak hij met wetenschapper Anja Michielse, filosoof Ad Verbrugge en leken-benedictijn Wil Derkse.
Dat eenzaamheid alleen bij ouderen voorkomt is een fabeltje, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Eenzaamheid komt voor op alle leeftijden, van kinderen tot hoogbejaarden en kan zich in de existentiële, emotionele of sociale vorm manifesteren. De schrijver wijdt aan elk van deze vormen een apart hoofdstuk.
Het probleem met chronische eenzaamheid is dat het op den duur iets verandert in de structuur van de hersenen. Eenzaamheid veroorzaakt stress, waardoor het IQ lager wordt. Een ander effect is dat het oxytocine gehalte in de hersenen daalt. Als deze stof, ook wel 'knuffelhormoon' genoemd, afneemt, wordt de belangstelling voor anderen minder of verdwijnt. Tegelijkertijd vinden chronisch eenzame mensen het vaak minder fijn te worden aangeraakt. Dit is ook een gevolg van het verminderde aanmaak van oxytocine in de hersenen. Het derde effect van eenzaamheid is de neiging zich terug te trekken en dat je gezichten van andere mensen als bedreigend gaat ervaren.
Uit onderzoeken blijkt dat chronische eenzaamheid ook fysiek nadelige gevolgen heeft.
Oorzaken van eenzaamheid
Jeanette Rijks, specialist eenzaamheid, legt uit dat eenzaamheid grofweg twee oorzaken heeft: gebrek aan capaciteiten van de persoon zelf en de omstandigheden die niet meewerken. Rijks ontwikkelde een methodiek 'Creatief leven' waarin online of in een groep een cursus kan worden gevolgd waarin handvatten worden aangereikt om met eenzaamheid om te gaan en oplossingen te zoeken. Er is geen standaardaanpak in deze methode, omdat iedereen eenzaamheid anders ervaart.
Het is nodig dat ieder mens kennis heeft over eenzaamheid, omdat in principe iedereen met deze gevoelens te maken krijgt. Hoe meer kennis over eenzaamheid, hoe beter mensen met dit fenomeen om kunnen gaan. Het ontwikkelen van zelfkennis is dus een belangrijke factor om eenzaamheid te bestrijden. Het aanleren van een gezonde vorm van eigenwaarde bij kinderen is een preventieve factor om eenzaamheid als tiener en volwassene te voorkomen.
Wie zichzelf goed kent, weet wat hij nodig heeft om tot bloei te komen en op welke manier je gevoelens van eenzaamheid kunt hanteren of de omstandigheden te verbeteren.
Via eenzaamheid.info deelt Jeanette Rijks haar inzichten en kan bovengenoemde (online) cursus worden gevolgd.
Eenzaamheid als rode draad
Eenzaamheid loopt soms als een rode draad tussen generaties, ontdekten wetenschappers. Om te weten te komen of er sprake is van transgenerationele eenzaamheid, kunnen de volgende vijf vragen worden gesteld: Hoe is de communicatie binnen het gezin? Is er responsiviteit (oog en oor voor elkaar)? Is de cohesie sterk of zwak (gaat ieder zijn eigen gang binnen het gezin of is er samenhang en binding onderling)? Hoe is de verhouding tussen de partners (bekvechten of opbouwende communicatie)? Is er sprake van een sociaal netwerk (zijn er mensen die om het gezin heen staan en hen steunen)? Wanneer de antwoorden op deze vragen overwegend negatief zijn, is de kans groot dat de eenzaamheid van de kinderen overgaat op de volgende generatie gezinnen. Is er ook een mogelijkheid dit patroon te doorbreken?
De opbouw van het boek is logisch en overzichtelijk. Na een algemene inleiding, waarin de actualiteit van eenzaamheid wordt besproken, gaat de auteur in op het omgaan met eenzaamheid, eenzaamheid onder jonge mensen en eenzaamheid en migratie. Vervolgens komt de betekenis van existentiële, sociale en emotionele eenzaamheid aan de orde en is er aandacht voor de woonomgeving, eenzaamheid en therapie, maatschappelijke randvoorwaarden en een leven in vriendschap.
Een glimlach als geschenk
Een persoonlijk en openhartig nawoord, inclusief een lijst met nuttige links en noten complementeren het geheel.
De wens van de auteur is dat, ondanks dat eenzaamheid vaak een ongrijpbaar begrip is, dit boek anderen op goede ideeën brengt voor verder onderzoek, met als doel anderen en zichzelf beter te begrijpen.
"Kennis over eenzaamheid kan het besef bijbrengen dat een glimlach een geschenk kan zijn, een blijk van vriendschap tussen burgers dat gekoesterd moet worden, en balsem kan zijn op de eenzame ziel." (p.10).
+ indrukwekkende en eerlijke zoektocht naar oorzaken en gevolgen van eenzaamheid
+ inspirerende ideeën voor het zoeken naar oplossingen
Nels Fahner
Eenzaam
Een zoektocht naar betekenis, oorzaken en oplossingen
2019, uitgeverij Kok Boekencentrum
208 blz., € 17,99
ISBN 9789023955153
Door Jolanda Driesse-Bosland