Een man met een boodschap (deel 1)

Godsdienstonderwijzer A. Terlouw (1906-1980)

GOEREE-OVERFLAKKEE - In het decembernummer van het qua lay-out geheel vernieuwde kerkhistorisch tijdschrift 'Oude Paden' is een vrij uitvoerige levensschets opgenomen van de eerwaarde heer A. Terlouw. Hij diende van 1954-1971 als godsdienstonderwijzer de Hervormde Gemeente te Middelharnis. Velen zullen zich de rijzige gestalte van deze geziene hulpprediker al fietsend door de straten van Middelharnis en ook van Sommelsdijk nog herinneren. Ook op de andere plaatsen van ons eiland was hij geen onbekende, vanwege de gehouden preekdiensten.

Tekst A.J. Nelis

Zondag 14 februari 1954 verbond de eerwaarde heer A. Terlouw, gekomen uit Giessendam-Nederhardinxveld, zich als hulpprediker aan de Hervormde Gemeente te Middelharnis. Hij sprak naar aanleiding van Romeinen 6 vers 23. In de morgendienst was hij door de plaatselijke predikant, ds. H. Goedhart, ingeleid tot zijn werk als catecheet. De nieuwe hulppastor zei hierbij o.a.: 'Ik wil geen tweede dominee zijn, maar alleen behulpsel. Ik ben er op gesteld dat uw deuren even wijd voor me open gaan, als in mijn vorige gemeente. Ik ben geen stug iemand, maar wel streng. Er is haast geen gemeente of er zijn roddelclubs. Daar word ik geen lid van. Praat me op mijn bezoeken niet over kerkvoogdij, kerkenraad, dominee of buren (of de laatsten moeten ziek zijn, zeg het me dan). Zorg dat op de ziekenkamer steeds een Bijbel aanwezig is. Ik heb u te verkondigen het Woord van God!'

Zo begon het dienstwerk van catecheet Terlouw als herdersjongen in Hervormd Middelharnis. Zoals zijn begin was, zou zijn verdere gang in de gemeente zijn tot aan zijn pensionering: eenvoudig, diep ernstig en voor ieder een woord.

Jeugd en werk

Adriaan Terlouw werd op 25 mei 1906 in Goudriaan geboren als zoon van veehouder Jan Terlouw en zijn vrouw Lijsje de Jong. Het leek er aanvankelijk op dat de jonge Adriaan de voetsporen van zijn vader zou drukken, maar onder de boerenkiel, die hij overigens met boerentrots droeg, klopte een hart met andere ambities. Adriaan voelde zich al op jonge leeftijd aangetrokken tot Gods Woord en het kerkelijke werk. Bij zijn pensionering zei hij: "Er zat wel een boer in mij, maar mijn hartenwens was in dienst te zijn van de Koning der Kerk."

In 1934 – hij was toen 28 jaar – deed Adriaan Terlouw examen als catecheet. Daarop volgden een tiental jaren waarin hij op het bedrijf van zijn vader werkte. 's Zondags bediende hij het Woord waar hij gevraagd werd. Verder verleende hij 'hand- en spandiensten' in vacante gemeenten, onder andere Capelle aan de IJssel. In die tijd kreeg hij kennis aan een meisje uit Brandwijk, Truus Boer. Zij trouwden op 20 mei 1937. Het huwelijk werd kerkelijk bevestigd in de Hervormde Kerk van Brandwijk door de plaatselijke predikant, ds. L. Blok. Deze preekte de zondag daarop afscheid wegens vertrek naar Middelharnis. (!)

Godsdienstonderwijzer

Een vaste benoeming als godsdienstonderwijzer was in de dertiger jaren niet zo gemakkelijk te krijgen. In september 1944 ging een grote wens van Terlouw in vervulling, toen hij benoemd werd tot godsdienstonderwijzer in Giessendam en Nederhardinxveld. Kort tevoren, op 23 juli 1944, was ds. J.C. Stelwagen, gekomen van Opheusden, aan deze gemeente verbonden. De verhouding tussen ds. Stelwagen en de eerwaarde heer Terlouw was bijzonder goed te noemen. Met de komst van ds. Stelwagen kwam de gemeente tot grote bloei. Het kerkbezoek was nooit eerder zo groot geweest. De wijze waarop hij preekte, sloeg aan en was zeker een reden van de grote schare kerkgangers. Niet alleen inhoudelijk, maar ook qua voordracht boeide deze predikant van begin tot het einde. Zijn lichaamstaal ondersteunde zijn spreken. Soms verdween hij bijna in de preekstoel en schoot er even later weer uit tevoorschijn. We hebben de indruk dat de heer Terlouw bewust of onbewust deze preekstijl enigszins heeft overgenomen, hoewel hij nooit geen kanselredenaar geworden is. Zijn kracht lag in het pastoraat. De nieuwe godsdienstonderwijzer van Giessenburg-Nederhardinxveld was een streekgenoot en bleek al gauw goed in de gemeente te passen. Zoals gezegd was hij niet enorm welbespraakt, maar in ijver en plichtsbetrachting blonk hij uit. Zijn agrarische komaf was hem aan te zien, ook in de rustige, vriendelijke wijze waarop hij zijn werk verrichtte. Hij was een 'man des vredes', die zich van nature niet op de voorgrond plaatste.

Begin 1948 nam ds. Stelwagen een beroep aan naar de Hervormde Gemeente te Wezep bij Zwolle. De vacature die hierdoor ontstond, was van korte duur. Ds. R. Bartlema uit Zeist nam het op hem uitgebrachte beroep aan. 29 augustus 1948 werd hij bevestigd door ds. Vreugdenhil van Gorinchem. De ambtsperiode van ds. Bartlema in Giessendam-Nederhardinxveld duurde slechts ruim twee jaar. In de avonddienst van zondag 3 december 1950 nam hij afscheid van de gemeente. Er brak nu voor godsdienstonderwijzer Terlouw een zeer drukke tijd aan, die ruim 2½ jaar zou duren. De pastorale zorg voor de gemeente rustte alleen op zijn schouders. Het kwam in deze periode voor dat hij in twee weken wel elf begrafenissen moest leiden. Toen had hij dan ook bijna geen stem meer over. De overkomst vanuit Veenendaal van ds. J. Bakker, zoon van de bekende ds. N.C. Bakker, bracht dan ook een hele verlichting voor godsdienstonderwijzer Terlouw, hoewel de samenwerking niet erg lang zou duren.

In november 1953 ontving de heer Terlouw een benoeming als godsdienstonderwijzer vanuit de Hervormde Gemeente te Middelharnis. Deze benoeming werd aangenomen. In februari daarop kwam het afscheid. Op 7 februari 1954 preekte hij voor het laatst in de gemeente, die hem lief geworden was. In de week daarop was er een drukbezochte afscheidssamenkomst in Nebo, het verenigingsgebouw dat mede door zijn initiatief tot stand gekomen was. Er werden heel wat cadeaus overhandigd en duidelijk bleek dat er in de afgelopen negen jaren veel goede contacten gelegd waren. Hoewel dit niet zo zeer aan het kerkbezoek te merken was, hadden veel gemeenteleden grote waardering voor deze eenvoudige, trouwe godsdienstonderwijzer.

Middelharnis

Uit het boek 'Historie Ned. Herv. Kerk Middelharnis' van de hand van J.L. Braber, arts te Dreischor, weten we dat Hervormd Middelharnis in haar lange geschiedenis slechts drie godsdienstonderwijzers gekend heeft. Het zijn de eerwaarde heren T. Vetter (1944-1952), C.J. Kesting (1951-1954) en A. Terlouw (1954-1971). Van deze drie is de heer Terlouw het langst aan de gemeente verbonden geweest. Tijdens zijn ambtsbediening heeft hij verschillende predikanten zien gaan en komen. Met allen had hij een goede verstandhouding. Hij was hen inderdaad, zoals hij het wel eens uitdrukte, als 'een behulpsel' in het vele pastorale werk en ook in het vervullen van diverse preekbeurten.

Ds. H. Goedhart vertrok in mei 1956 naar Rotterdam-Delfshaven. Het zou ruim anderhalf jaar duren voordat ds. T. Poot, gekomen uit Haaften, de ontstane vacature zou gaan vervullen. Hij bleef hier twee jaar en negen maanden. Het duurde ruim twee jaar voor de Hervormde Gemeente van Middelharnis weer een eigen predikant kreeg, in de persoon van ds. K. Schipper uit Ede. Toen deze op 11 augustus 1968 vertrok naar Dordrecht, duurde het slechts een maand voordat hij werd opgevolgd door ds. J.T. Cazander uit Scherpenzeel. Te midden van al die wisselingen was hulpprediker Terlouw de constante factor. Hij was werkzaam in het bejaardenpastoraat, gaf godsdienstonderwijs op de openbare lagere school, catechiseerde, legde ziekenbezoeken af in de woningen en in het ziekenhuis te Dirksland, was ouderling, voorzitter van de mannenvereniging en jongelingsvereniging. Daarnaast ging hij meermalen voor in een dienst des Woords.

(Volgende week de slotaflevering)