Geschiedenis van gemotoriseerd verkeer op het eiland (deel 6)
Smederij Gebroeders Van Immerzeel, Melissant
Van Immerzeel was voor velen een smederij zoals ieder dorp er soms meerdere had, echter had hier ook constructie plaats van zogenaamde ''autotrekkers'', een vergeten fenomeen. Het is dit jaar alweer 23 jaar geleden dat het karakteristieke gebouw van smederij Van Immerzeel aan de Voorstraat in Melissant werd gesloopt om plaats te maken voor twee nieuwe huizen. Alleen de naam Smidsslop herinnert nog aan de tijd dat een smid midden in een dorp hoorde en nog niet, zoals tegenwoordig, werd verbannen naar een industrieterrein, ver weg van het dorpsleven.
Door Bas de Voogd
Molendijk smederij
De gebroeders hadden hun smederij eerst op een steenworp afstand van het afgebroken monumentale pand, op de hoek Molendijk Voorstraat. Een locatie waar Leendert van Immerzeel zich rond 1840 vestigde als hoefsmid. Zijn twee zonen Pieter en Hendrik staan ook te boek als smeden, over hun activiteiten valt vooralsnog te weinig te achterhalen. Wel is het bekend dat toen Hendrik in mei 1891 overleed op 49 jarige leeftijd, zijn zonen nog veel te jong waren om in de smederij te werken. Hun moeder Lena van Oostenbrugge zette de smederij voort als de weduwe H. van Immerzeel. In het bevolkingsregister wordt haar beroep omschreven als 'smidster'. Mogelijk reageerde Sam van Damme op haar advertentie eind februari 1905, waarin de weduwe H. van Immerzeel een 2e smidsknecht vraagt ''bekwaam voor boerenwerk''. Sam bleek een trouwe werknemer want 50 jaar later ontvangt hij daar voor een Koninklijke onderscheiding. Eind 1905 krijgt men opdracht om voor de verlichting in de lagere school, een acetyleen leiding aan te leggen. Na het overlijden van Lena in november 1908 vraagt zoon Matthijs, inmiddels 23 jaar oud, in februari 1909 vergunning aan om de Molendijk smederij uit te mogen breiden. Vermoedelijk was de smidse na die verbouwing snel weer te klein.
Verhuizing Voorstraat
Rond 1913 blijkt dat Mathijs en broer Willem Hendrik de smederij hebben gevestigd in wat eerder de woning van een boerderij was aan de Voorstraat. De gebroeders hebben veel werk en op 5 februari worden er 2 smidsknechts gevraagd. In dat zelfde jaar wordt aan de oostzijde een stuk aangebouwd, uitvoerder is Abraham Tieleman. De travaille verhuist van de smidsslop ingang naar de Voorstraat ingang.
Om de smederij uit te mogen breiden met een 3PK petroleum motor, om diverse machines aan te drijven, wordt een jaar later vergunning aangevraagd. Die aanvraag echter stuitte op bezwaren van omwonenden. Zo'n motor zou stank en lawaai veroorzaken. Uiteindelijk wordt toestemming verleend onder voorwaarde dat de uitlaat van de motor zo dicht mogelijk tegen de westgevel werd geplaatst.
Sam van Damme betrekt, na de verhuizing naar de Voorstraat, naar de oude Molendijk smederij waar hij, naast zijn werk als smidsknecht bij de gebroeders, met zijn echtgenote een winkel drijft in ijzerwaren, kachels en huishoudelijke artikelen.
In juli 1925 wordt er bij de smederij een Autoline benzinepomp geplaatst. Door dat open vuur en benzine een slechte combinatie zijn verhuist de pomp later naar de andere kant van de Voorstraat. Het is een druk bedrijf en inmiddels sierde een Ford Service bord de voorgevel waar tevens een mooie reclame was te zien voor Good Year banden.
Er is dan ook sprake van fietsen verkoop. Vanaf 1929 is men Simplex agent, verkoopt Krupp maaimachines en speelt Immerzeel een rol bij de aanleg van elektro installaties.
Als Mathijs overlijdt in juli 1929 slechts 44 jaar oud, zet broer Willem Hendrik de smederij met een aantal knechts voort. Willem Hendrik die zelf 2 dochters had droeg later het bedrijf over aan de zonen van Mathijs: Hendrik geboren 1916 en Leendert Willem geboren 1920.
Willem Hendrik overlijdt in december 1947, oud 67 jaar.
Autotrekkers
Vanaf 1934 heeft de smederij een twintigtal oude A-Ford personenauto's omgebouwd tot ''autotrekker''. Waarschijnlijk een interpretatie door Willem Hendrik van de publicaties van Professor Maurits Frans Visser van de Wageningse landbouw hogeschool.
De algemene opvatting gold toen dat een tractor pas rendabel was als die 2 tot 3 paarden kon vervangen. De goedkopere autotrekker was door zijn lagere kostprijs al rendabel als ¾ tot 1 paard kon worden vervangen. Een behoorlijke autotrekker à
Een tractor of autotrekker had het voordeel dat er geen tijd meer verloren ging aan verzorging en rust van de paarden. Grond benodigd voor de voeding van het paard kwam voor andere doeleinden beschikbaar, zodat b.v. een koe meer kon worden gehouden.
Bijzonder geschikt tot ombouw naar autotrekker bleken Amerikaanse auto's zoals Ford met hun overwegend grote cilinderinhoud, en die door hun relatief lage compressie makkelijk om te bouwen waren naar petroleum. Er was kennelijk ook een overvloed aan afgeschreven auto's beschikbaar die voor ombouw geschikt waren en ook waren er voldoende en goedkope onderdelen beschikbaar.
Van Immerzeel zaagde een oude Ford achter de voorstoelen door om daarna het achterste gedeelte van het chassis zelf te construeren, en daarbij in te korten. De bestaande achteras werd (versmald) hergebruikt, maar in plaats van wielen werden er tandwielen op geplaatst. Vóór de achteras werd een extra as gemonteerd met dubbele wielen en aangedreven middels kettingen vanaf de achteras. De zo verkregen extra vertraging van 1 op 4 of 3 maakte deze autotrekkers zeer sterk. Immerzeel fabriceerde een eigen ontwerp petroleum vergasser om zodoende niet met dure benzine te hoeven werken. Achter de Ford versnellingsbak werd een extra schakelbak gemonteerd. Als die werd ingeschakeld stopte de aandrijving naar de achterwielen en werd een poelie in werking gesteld waarmee o.a. via een lange leren riem een dorskast kon worden aangedreven.
Na een mislukte poging van Esso in 1946 om leverancier van brandstof te worden pakt Shell de zaken beter aan door ruim een jaar later een grotere 6000 Ltr tank aan te brengen, met pas in 1952 vervanging van de handpomp door een elektrische pomp. In 1960 komt er een dubbele pomp waaruit ook super benzine komt.
Inmiddels hebben de gebroeders ook een 4-wielige bandenwagen in productie genomen onder de naam ''Econoom''. Er is een paarden en een trekker versie. Ontwerp en constructie was voornamelijk door Leendert Willem., Hendrik was meer de reparatie smid.
Een nieuw tijdperk
Eind 1949 verlaat Leendert Willem de vennootschap, hij heeft andere ideeën en begint een carrière in het ontwikkelen van speciale snij-apparatuur.
Als de gemeente bezwaar maakt tegen de reclameborden op de gevel voor activiteiten die niet meer plaats vinden worden het Ford Service en het Philips bord verwijderd. Omdat er wel Shell olie wordt verkocht kan de gemeente het aanbrengen van een reclamebord daarvan niet verbieden.
Als de Bond van Smeden Constructie en machine-reparatiebedrijven op Goeree en Overflakkee in 1951 40 jaar bestaat, en er ter gelegenheid daarvan een tentoonstelling in de veilinghallen in Middelharnis is ook Van Immerzeel daar te zien. Levering van landbouwmachines en reparatie daarvan zijn de speerpunten. Maar smeedwerk lijkt toch de een belangrijke activiteit: ''zie op de tentoonstelling onze smeedwerk producten'' vermeld een advertentie.
Een eigen product was de ''Unicum'' uien-afstaart machine, en later ook nog een aardappel loofscheider. Er zijn er meerdere van gemaakt.
Laatste Van Immerzeel stopt
Toen in december 1981 Hendrik 65 jaar werd was dat voor hem het moment om de smidsvuur niet meer aan te steken. Het monumentale pand werd nog enkele jaren gebruikt als opslagplaats door een aannemersbedrijf. In 1995 werd de smederij met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken voor 2 nieuwe woningen. Op de hoek Smidsslop Voorstraat lag altijd nog een zware molensteen in de grond. Deze deed dienst als ondergrond om heet gestookte ijzeren banden om houten wielen te slaan. Een poging van Hendrik om die molensteen daar of vlakbij als herinnering te laten zitten is niet gelukt.
Autotrekkers zijn, enkele uitzonderingen daargelaten, in de jaren 60 zonder veel emotie en tot op de draad versleten op autosloperijen terecht gekomen. Eén door Van Immerzeel geconstrueerde Ford autotrekker heeft de tand des tijds wel doorstaan. Dit unieke stuk vakmanschap, dat van 1940 tot eind jaren 70 nog actief werd ingezet door Andries de Vos uit Ooltgensplaat, werd in 2007 ternauwernood behoed voor sloop. Ofschoon de autotrekker nu met pensioen is kan de Van Immerzeel creatie nog wel een vrachtje trekken.
Verantwoording
Foto's: Fam. van Immerzeel, eigen collectie, Krantenbank Zeeland. Dit artikel is tot stand gekomen met dank aan familie van Immerzeel, Streekarchief Goeree Overflakkee, Krantenbank Zeeland en Joke van Rumpt (genealogie).
Serie Gemotoriseerd verkeer
Eilanden-Nieuws publiceert periodiek verhalen over de geschiedenis van het gemotoriseerd verkeer op Goeree-Overflakkee. Onder andere de eerste kentekenplaten, het eerste gemotoriseerde verkeer en de garages in vroeger tijden komen aan de orde. De artikelen worden geschreven door Bas de Voogd, die zich hobbymatig verdiept in dit thema. Mensen die historische foto van auto's of autobedrijven op het eiland beschikbaar willen stellen kunnen contact opnemen via b.voogd5@chello.nl. Dit e-mailadres kan ook worden gebruikt om te reageren op de artikelen.
