Organist Paul Kieviet geeft zaterdag zijn 69ste Bachconcert
SOMMELSDIJK - Op zaterdagavond 13 oktober (aanvang 20.00 uur) hoopt Paul Kieviet in de Hervormde Kerk te Sommelsdijk het 69e Bachconcert te geven. Dit keer staan de Goldbergvariaties (BWV 988) van Johann Sebastian Bach op het programma. Iedereen is welkom, de 'toegangsprijs' is een gift bij de uitgang.
De Goldbergvariaties werden gepubliceerd in 1741 of 1742 onder de titel Clavierübung IV. De naam Goldbergvariationen is niet van Bach zelf. In zijn Bachbiografie uit 1802 vertelt Johann Nikolaus Forkel dat de variaties geschreven zijn voor de Russische ambassadeur in Dresden, Keyserlingk. Volgens Forkel heeft de ambassadeur aan Bach gevraagd om muziek te schrijven die zijn klavecinist, Johann Gottlieb Goldberg, voor hem kon spelen tijdens zijn slapeloze nachten. Goldberg was toen 13 jaar. Hij had les van Bach en diens zoon Wilhelm Friedemann. Algemeen wordt aan dit verhaal wel getwijfeld: de moeilijkheidsgraad van het stuk is zodanig dat het onwaarschijnlijk is dat Goldberg op deze leeftijd de variaties zou kunnen spelen.
Bachs complete Clavierübung wordt gevormd door vier boeken, die hij in de jaren 1730 en 1740 zelf uitgaf. Niet alleen dit vierde deel, maar ook de voorafgaande drie vormden de absolute top van zijn composities voor orgel en klavecimbel. De eisen die aan de speler worden gesteld zijn zeer hoog. Je zou de Goldbergvariaties de grandioze finale van de Clavierübung kunnen noemen.
De dertig Goldbergvariaties zijn gebaseerd op een thema van 32 maten. De eerste acht maten zijn gelijk aan het thema van een Chaconne van Bachs beroemde tijdgenoot Georg Friedrich Händel. Händels Chaconne telde 62 variaties. Bach kende dit werk; hij breidde het thema uit tot 32 maten en ontwierp een bouwplan.
Dat bouwplan is uniek: elke derde variatie is geschreven in de vorm van een canon, en dan steeds anders: nummer 3 als een canon met de beide stemmen op de zelfde toonhoogte, de zesde met een canon op één toon afstand (secunde), de negende als tertscanon en zo tot en met variatie 27. Heel verrassend is variatie 30: nu geen canon, maar een sprankelende bewerking van twee volksliedjes uit Bachs tijd. Precies halverwege (16) wordt het begin van de tweede helft gemarkeerd door een imposante Franse Ouverture, als openingsstuk voor de tweede helft. Verder maken de vele virtuoze variaties gebruik van allerlei complexe speeltechnieken, zoals het kruisen van de handen, met als gevolg fascinerende klankeffecten.
Behalve op piano kunnen de variaties heel goed op orgel worden uitgevoerd; Bach was immers zelf organist. Paul Kieviet: "Op Goeree-Overflakkee komen we dan als vanzelf bij het Meere-orgel in Sommelsdijk terecht vanwege de prachtige fluitstemmen waarmee je naar hartenlust kunt variëren, de vocale klank, de unieke solostemmen en het authentieke klankbeeld."
In 1750 schreef de in zijn tijd beroemde Italiaanse musicus Giambattista Martini: "Ik denk dat het moeilijk is om iemand te vinden die Bach kan overtreffen, aangezien hij met recht kan zeggen dat hij de beste in Europa is".