Serie over oorlogsmonumenten op het eiland (1)
Monument voor omgekomen Armeniërs in Middelharnis
GOEREE-OVERFLAKKEE – Oorlogen zijn diep ingrijpende gebeurtenissen en laten altijd sporen na. Onder andere in de vorm van monumenten. Ook op ons eiland zijn er verschillende te vinden. In deze serie komen bekende én onbekende oorlogsmonumenten van over heel het eiland aan bod. Vandaar het eerste deel in de serie: het monument voor de omgekomen Armeniërs aan Middelharnis Havenhoofd.
Door: Erwin Guijt
Het monument vertelt een droevig verhaal. De Armeniërs Grischa, Ruben, Walodja, Gora, Sascha, Meirapet en Mratschik (hun achternamen zijn onbekend) behoorden tot een groep van ongeveer vierduizend Armeense soldaten die, vaak gedwongen, in Duitse krijgsdienst in Nederland waren gelegerd. De Duitsers keken op de Armeniërs neer en zij werden dan ook als slaven behandeld. In april 1943 komt er in Bergen op Zoom een Armeens bataljon aan, waarvan de soldaten worden verspreid over de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Onder hen ook de zojuist genoemde namen, waarvan de eerste vijf ingenieurs waren en de twee laatste respectievelijk student en journalist.
Ontsnappingspoging
Omdat de bevrijding dichtbij is, besluiten ze een ontsnappingspoging te wagen naar het bevrijde deel van Nederland. Verdere details zijn niet bekend, maar de poging mislukt jammerlijk. De zeven worden opgepakt en gedwongen hun eigen graf te graven aan Middelharnis Havenhoofd, waarna ze gefusilleerd worden. Dit gebeurt op 9 december 1944. Ook met veel andere Armeniërs loopt het niet goed af: na de bevrijding zijn velen afgevoerd naar de toenmalige Sovjet-Unie, die hen voor landverraad wilde straffen. Dit ondanks de vele verzetsdaden die de Armeniërs hebben gepleegd.
Het gebeuren maakt diepe indruk op de inwoners van Middelharnis. Daarom wordt er kort na de oorlog besloten een monument op te richten. Van het monument zelf is geen bouwtekening gevonden, maar wel enkele andere stukken. De eerste akte stamt uit december 1945, waaruit afgeleid kan worden dat het monument kort na de oorlog is geplaatst.
Armeense vluchteling
In het Streekarchief zijn daarnaast verschillende verklaringen te vinden waarbij de gemeente Middelharnis door de Domeinen vergunning krijgt om een gedenkteken aan het Havenhoofd te plaatsen. Te lezen valt uit een akte van 12 juli 1965: "In antwoord op uw bovenaangehaald schrijven delen wij u mede, dat wij uiteraard gaarne gebruik zullen maken van uw bereidheid de gemeente Middelharnis van 1 januari 1966 tot en met 31 december 1985 zonder vergoeding het gebruik van het perceel A538 te verlenen voor het hebben van een gedenkteken.''
Het monument bestaat uit een halfronde gedenksteen omgeven door keien en een natuurstenen kruis. Op de gedenksteen staan de namen van de ongelukkige Armeniërs. In september 2009 werd er in aanwezigheid van de Armeense consul een Armeens kruis (gemaakt door Cor Wagemaker) en een bordje geplaatst. Een van de drijvende krachten daarachter was Nicolai Romashuk uit Assen, een Armeense vluchteling die in 1976 naar Nederland kwam. Een diaken van de Armeens Apostolische Kerk in Nederland zegende het monument onder grote belangstelling in. Op het bordje staan de namen van de gefusilleerden in het Armeens. Opdat wij nooit vergeten.
Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking met het Streekarchief Goeree-Overflakkee.
