Aandacht voor Jacob Cats in Brouwershaven
Spreekwoorden van Jacob Cats, ze worden nog steeds gebruikt. Helaas is zijn overige werk bij het grote publiek niet of nauwelijks meer bekend. Daar moet verandering in komen, vinden mensen die nog wel wat met Cats hebben. En omdat in 1618 Cats zijn eerste boek publiceerde, biedt 2018 een goed aanknopingspunt om allerlei activiteiten te starten die de aandacht voor zijn werk moeten bevorderen. Oud-premier Balkenende zorgde op 7 juli jl. voor de start van het Cats-jaar door in de Michaelskerk te Grijpskerke een tentoonstelling te openen die laat zien hoe hedendaagse kunstenaars iets deden met 400 jaar Cats. Op de inleidende foto ziet u hoe keramiste Gerda Vroon aan de slag ging met de spreekwoorden die Cats gebruikte.
Voor Jannie Passenier was de Munnikenhof in Grijpskerke een inspiratiebron:
Het was op dat kasteeltje in Grijpskerke dat Cats zijn Sinne- en Minnebeelden schreef, zijn debuut in 1618. In dat boek staan prenten met daarbij passende gedichten. Laten we zo'n prent eerst eens goed bekijken en dan zien wat Cats ermee doet.
We zien hoe een hand een naam kerft in een linde en in een pompoen. Die letters zijn eerst klein, maar als de boom groeit, worden de letters natuurlijk groter. Zo gaat het ook in de liefde, zegt Cats: 'Daar komt een grote wond ook van een klein begin'. Daarna onderwijst hij zijn lezers op het terrein van de opvoeding: 'leg in de jeugd geen vonken tot de lust, maar sporen tot de deugd', want : 'wat kwaad is, kankert in'. Ten slotte geeft hij – nog steeds naar aanleiding van dezelfde prent - een godsdienstige les:
Als God door zijne Geest ons harte komt beschrijven,
Men voelt het vast geloof niet straks* aan ons beklijven,
Maar ziet: het zwak begin dat wordt ten leste sterk,
Met tijd en door geduld voltrekt de Geest zijn werk.
(*straks= terstond, direct)
Het is dat samengaan van prenten en gedichten waarin Cats uitblonk. Ook in zijn latere werk komen we dat vaak tegen, bijvoorbeeld in de bundel waarin hij spreekwoorden als uitgangspunt neemt.[1] Bij de spreuk 'Al wie maar zelden kamt zijn haar, die wordt er grote pijn gewaar', plaatst Cats de volgende prent:
Op de prent zien we een vrouw die de kam nauwelijks door haar verwaarloosde lokken kan krijgen en Cats verbindt daaraan de volgende les:
Leer uit eens anders leed uw eigen hoofd bewerken.
Kamt, kamt u menigmaal, en niet het haar alleen,
Maar ook wat binnen schuilt, tot aan het innig been,
Kam uw verwrongen hart, en uw bedorven zinnen,
En maakt toch overal een reine grond te winnen.
Niet alle gedichtenbundels van Cats zijn even rijk geïllustreerd. Wel zijn dan vaak de titelprenten veelzeggend en soms voorziet Cats zijn gedichten ook van een melodie. Zo laat hij Hagar een lied zingen op de wijs van psalm 116[2]:
Welaan, o God! aanzie mijn droeve ziel,
Want in een geest, bedrukt en recht verslagen,
Heeft uwe Geest een wonder groot behagen,
Schoon die wel eer in grove zonden viel.
Gij zijt mijn troost, mijn hoop, en ganse kracht,
Verlos mij toch uit dit ellendig wezen,
En wil uit gunst mijn droeve ziel genezen;
Gij zijt alleen van wie ik zegen wacht.
Cats probeerde zijn lezers dus op veel manieren te boeien en dat is hem gelukt ook: zijn werk is tot in de 19e eeuw populair. Ongetwijfeld heeft dat te maken met de toegankelijkheid van zijn gedichten, met de aanwezigheid van de prenten, met de boeikracht van de verhalen die hij gebruikt om zijn lessen aan de man en aan de vrouw te brengen. Lessen op het gebied van liefde en huwelijk, maatschappij en religie.
In Brouwershaven wordt in dit Catsjaar o.a. aandacht besteed aan Cats' gedichten met godsdienstige thematiek. Op 13 september a.s. hoopt de schrijver van dit artikel daar iets over te vertellen op uitnodiging van de kerkhistorische vereniging van Schouwen-Duiveland. Het projecteren van de afbeeldingen zorgt daarbij voor de nodige afwisseling en bovendien krijgen bezoekers van deze avond vooraf een rondleiding in de grote kerk van Brouwershaven door gemeentearchivaris Huib Uil en brengt organist André van der Beek de Valerius-suite van Willem Vogel ten gehore. Kortom: voldoende redenen om deze avond in Brouwershaven te bezoeken. De avond begint om 19.30. De toegangsprijs bedraagt €5,-
K. van Walsem
Voetnoten
[1] Spiegel van de oude en nieuwe tijd (1632)
[2] In Klagende Maagden (1633). Zaterdag 8 september hoopt Camerata Trajectina in Brouwershaven liederen uit deze bundel ten gehore te brengen. Die zaterdag wordt de manifestatie 'Dichter(bij) Cats geopend. Ook in Brouwershaven komt een tentoonstelling en bovendien zijn er drie blokken met lezingen en concerten.
