Calando bewijst de kracht van palliatieve zorg
Hospice in Dirksland bestaat twintig jaar; Janneke Koningswoud gaat met pensioen
DIRKSLAND – Hospice Calando trekt de aandacht met twee feiten: het bestaat op 1 juli twintig jaar en algemeen directeur Janneke Koningswoud neemt afscheid. Reden genoeg om eens terug te blikken naar de late jaren negentig, toen het initiatief om een hospice te stichten van de grond kwam, en de jaren daarna. Conclusie: er is in twintig jaar tijd wel iets neergezet, daar in Dirksland.
Tekst en foto: Kees van Rixoort
Janneke Koningswoud was jarenlang verpleegkundige in het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis. Als avond- en nachthoofd had ze veel ervaring opgedaan. Ze zag van nabij dat het ziekenhuis niet de ideale plek is om te sterven. Met dokter Van der Velden en dominee Paul, met wie ze in de medisch-ethische commissie zat, vond ze dat de palliatieve zorg vorm zou moeten krijgen op Goeree-Overflakkee.
Dat leidde in oktober 1996 tot een bijeenkomst in De Schakel te Dirksland. Huisartsen en zorgverleners uit het ziekenhuis, het verpleeghuis en de thuiszorg waren uitgenodigd om elkaar te ontmoeten en een spreker van formaat te horen: de Poolse dokter Zylicz. "Hij vertelde wat palliatieve zorg is", vertelt Janneke Koningswoud. "Aan het eind van de bijeenkomst is er een werkgroep gevormd om de mogelijkheden voor palliatieve zorg op Goeree-Overflakkee te onderzoeken. Het idee was dat sterven bij de gezondheidszorg hoort – dat vergde een mentaliteitsverandering – en de doelstelling was om een plek te bieden aan mensen die niet thuis kunnen sterven. De vraag was hoe we dat vorm moesten geven."
De werkgroep had weinig voorbeelden in het land. "Er waren maar twee goede voorbeelden: een hospice in Amsterdam en De Rozenheuvel in Velp. In Rozenheuvel ben ik wel veertien dagen geweest om me te oriënteren. We moesten echt gaan pionieren."
Omdraaien
"Was je ongeneeslijk ziek in die tijd, dan zei de dokter dat hij niets meer voor je kon doen. Wij wilden dat omdraaien: als je ongeneeslijk ziek bent kan er juist heel veel worden gedaan. Dan heb ik het niet over genezing, maar over heel maken. Heelheid gaat veel verder – je blijft mens, ook al ben je ziek – en dat bereik je met vierdimensionale zorg. Behalve over lichamelijke zorg gaat het over sociale, psychische en spirituele zorg. Dat is de kracht van palliatieve zorg", zegt Janneke Koningswoud.
Het plan was er, maar dat is niet genoeg. Er is ook huisvesting nodig. "We hebben wel even moeten zoeken. Het paviljoen van het ziekenhuis was een optie, maar die viel al snel af, want dan kom je over als een onderdeel van het ziekenhuis. In die tijd kwamen ook wijkgebouwen leeg. Het nadeel daarvan was dat er ingrijpende verbouwingen nodig waren om er een hospice van te maken. Uiteindelijk werd het een twee-onder-een-kapwoning in de wijk van Dirksland die toen werd gebouwd. Van de garages zijn kamers gemaakt. De aannemer en de verkoper van de woningen hebben de verbouwing om niet doorgevoerd, onder de voorwaarde dat het hospice gemakkelijk weer terug te bouwen zou zijn naar de oorspronkelijke staat, mocht ons initiatief niet lukken."
In het diepe
Met de kennis van twintig jaar later kun je je nauwelijks voorstellen dat er twijfel was over het slagen van hospice Calando. Maar in feite was die twijfel volkomen terecht. Het hospice starten was een sprong in het diepe, een onzekere stap. Janneke Koningswoud: "We hadden geen financiering, maar we hebben het gedurfd en we hebben het vertrouwen gekregen. Het ziekenhuis, het verpleeghuis en de thuiszorg stonden samen garant voor 500.000 gulden. De Stichting Roparun, die we benaderd hadden voor ondersteuning, wilde een jaar afwachten. Eerst moest Calando maar eens bewijzen dat er voldoende draagvlak was. De zorgverzekeraars stonden ook niet te trappelen. Ze wilden alleen praten als we dezelfde zorg goedkoper konden bieden. Wel heeft de directeur van CZ het hospice op 1 juli in 1998 geopend."
Draagvlak
Na een jaar bleek er voldoende draagvlak te zijn voor palliatieve zorg in Dirksland. Bovendien voldeed het hospice aan de gestelde kwaliteitseisen. Dat was voor Stichting Roparun het sein om de huisvesting over te nemen en die om niet tien jaar lang beschikbaar te stellen, inclusief gas en elektriciteit. Na twee jaar waren de 500.000 gulden op en er was een schuld. Toen nam de Stichting Roparun ook de schuld van Calando voor haar rekening.
"Toen konden we gaan sparen om de borg van 500.000 gulden terug te betalen", blikt Janneke Koningswoud terug op de beginjaren van het hospice. "Door 'verplaatste verpleeghuisbedden' en andere regelingen en financieringsstromen creatief toe te passen, is het gelukt om het hoofd boven water te houden. We hebben nog lang een negatief vermogen gehad. Pas de laatste vier jaar is het eigen vermogen positief."
Aan draagvlak voor het hospice heeft het nooit ontbroken. "Heel Goeree-Overflakkee leeft mee", klinkt het tevreden. "De steun komt uit de hele breedte van de samenleving, van de voetbalclub tot de zwaarste kerk. Heel bijzonder. Het hospice is er natuurlijk ook voor iedereen."
Na het pionieren ontwikkelde Calando zich tot een professionele organisatie, die ook veel doet aan onderwijs en deskundigheidsbevordering. Het hospice draagt bij aan wetenschappelijk onderzoek en speelde een grote rol in het opzetten van een kwaliteitskeurmerk en het onder de aandacht brengen van de palliatieve zorg bij het ministerie.
Voorbeeld
"Er kwam erkenning", schetst Janneke Koningswoud het gevolg, "en er kwamen extra miljoenen." Calando kwam op de kaart te staan en diende bovendien als voorbeeld voor andere initiatieven in de palliatieve zorg. "We hebben hier zó veel bezoek gehad, ook uit het buitenland." De vertrekkende directeur benadrukt dat de inzet van vrijwilligers van groot belang is voor het reilen en zeilen in Calando. Sommige zijn al twintig jaar actief. Net zoals een aantal professionals trouwens. "Het team is als een familie voor me."
Al met al kan Janneke Koningswoud met voldoening terugkijken op twintig jaar Calando. "Al klinkt dat misschien arrogant. Ik kijk terug op hele rijke contacten, ook met mensen in de meest kwetsbare periode van hun leven en hun familie. Ik zie het als een voorrecht dat ik daarbij mocht zijn. Nee, ik ben geen mens om alleen maar achter een bureau te zitten…"
Per 1 september gaat ze met pensioen. Op 21 juni is het afscheid met receptie. Tegelijkertijd staat een symposium in het kader van het twintigjarig bestaan van Calando op het programma: Van Pionier naar Professional. "Dat laatste mag van mij de nadruk krijgen", lacht Janneke Koningswoud. "Het is goed dat er jong bloed en jong verstand komt." Dat is er: John Kremers is de nieuwe algemeen directeur van het hospice.
