Koster & Kerk - De kosteres van de Hervormde Kerk in Den Bommel
'De lengtes van de meeste dominees heb ik opgeschreven'
DEN BOMMEL. In de stijlvol gemeubileerde consistoriekamer van de Hervormde Kerk van Den Bommel zitten we tegenover kosteres mevrouw A. Breeman-Melaard. Aat, zoals ze door de meeste kerkgangers aangesproken wordt, bekleedt al 33 jaar deze functie. Vanaf 1985 samen met haar man en nadat deze in 2015 ziek werd en opgenomen was in Nieuw Rijsenburgh, alleen. Aat blijkt een boeiende vertelster te zijn als het over haar werk en kerk gaat. Zij heeft in haar kostersloopbaan vele predikanten zien komen en gaan. Aat: 'Ze zijn allemaal weer anders, maar ik had altijd een goede verstandhouding met hen. Als koster weet je veel, maar niet alles en je hoeft ook niet alles te weten!'
Tekst A.J. Nelis/Foto's Mirjam Nelis
Kerkgang
Door de jaren heen zag Aat de kerkgang minder worden. Zat de kerk zo'n 20 jaar geleden nog vol (282 zitplaatsen), nu is dit aantal in de morgendienst gehalveerd en 's avonds zelfs meer dan gevierendeeld. Dat gaat haar erg aan haar kostershart. Evenals in haar geboortedorp Stad aan 't Haringvliet vergrijst de gemeente en trekken de jongeren weg. Maar dat is volgens Aat niet de enige reden. 'Men is niet trouw,' klaagt ze. Velen maken wel eens een uitstapje naar een andere plaats of luisteren thuis, terwijl men nog wel in staat is om ter kerke te gaan. 'Als er een gastpredikant komt preken, die reiskosten en preekvergoeding ontvangt, dan moet er bij een opkomst van 40 à 50 kerkgangers geld bij', rekent zij voor. De scheuring van 2004 heeft in Den Bommel geen of nauwelijks gevolgen gehad.
Zichtbare taken
De kerk schoonmaken en schoon houden wordt door vrijwilligers gedaan. De coördinatie hiervan berust bij de kerkrentmeesters, daar heeft de kosteres dus geen omkijken naar. We lopen in gedachten een zondagdienst met haar mee. Aat is als eerste bij de kerk. Ze opent het kerkhek voor de kerkgangers, daarna de deuren van de kerk en van het verenigingsgebouw 'De Bron' naast de kerk, waar de crèche voor de kleinsten gehouden wordt. Dan de zorg voor de dominee: glaasje water in de kansel, lichtje aan. De te zingen Psalmen heeft ze de vorige avond al op de borden aangebracht. Als er een gastpredikant voorgaat, wacht Aat hem op in de kerkenraadskamer totdat er een van de ambtsbroeders verschijnt. Is er bij het schoonmaken van de kerk geen gordijn open gebleven? Gauw even dicht doen. De geluidsinstallatie wordt aangezet, ook de kerkradio en de temperatuurregelaar, alles geautomatiseerd. Dit zijn allemaal handelingen die voor ieder zichtbaar zijn. Achter de schermen en op andere tijden gebeurt er echter veel meer dan dat.
De dominee de maat nemen
Voordat het zondag is, heeft de Bommelse kosteres al heel wat werk verzet ten dienste van de zondagse eredienst, met name als er gastpredikanten voorgaan. Het is nog niet zo lang geleden dat zij de gastpredikant zaterdags moest bellen voor de te zingen Psalmen. Soms was ze dan tot zaterdagsavonds elf uur aan het bellen en dan nog zonder resultaat. Arriveerde de dominee de volgende morgen om 10 minuten voor de dienst in de kerk, dan moest Aat de Psalmen nog op de borden aanbrengen en het briefje naar de organist brengen. Had ze wel van te voren contact, dan vroeg ze gelijk aan de predikant of hij voor en/of na de dienst koffie wilde gebruiken. Ook daar zorgde de kosteres dan voor. Een bijzondere vraag aan de dominee was vaak: 'Hoe lang bent u?' Dit in verband met de vlonder in de preekstoel. Er zijn drie mogelijkheden. Is de dominee 1.80 m of langer, dan hoeft er geen vlonder in de preekstoel gelegd te worden. Onder deze lengte kan nog gekozen worden uit de lage vlonder (5 cm) of de hoge vlonder (10 cm). Van de meeste gastpredikanten van de afgelopen jaren heeft Aat de lengte opgeschreven, zodat ze het niet meer hoeft te vragen. Hoewel ze zelf geen e-mail heeft, wordt alles nu voor haar via de mail geregeld door een kerkrentmeester.
De schrik van iedere koster
Avondmaalsdiensten zijn hoogtepunten, ook voor een koster. Alles wordt van te voren in orde gemaakt: wijn wordt gekocht, evenals het brood dat gesneden wordt. Het damasten Avondmaalslinnen en het Avondmaalsstel wordt gereed gemaakt. Met grote zorg wordt alles klaargezet. De koster kijkt dan ook met andere ogen naar het geheel dan de gemiddelde kerkganger. Als de dominee zichtbaar voor heel de gemeente de wijn inschenkt, denkt Aat: 'Oh, dominee, de kan niet zo hoog houden, denk om het tafellaken!' Ze denkt aan de vele uren strijken daarvan in het verleden. Nu wordt het uitgestoomd.
Gevraagd naar onvergetelijke gebeurtenissen, vertelt Aat: 'Eens werd ik 's nachts voor de Avondmaalszondag wakker. Het schoot door mij heen: 'Je hebt geen brood gehaald voor morgen!' Wat nu? Ze bedacht dat ze nog een gesneden wittebrood in de diepvries had. Vlug haalde zij dit eruit en maakte het klaar. Zo gauw de tijd het toeliet maakte ze de dominee deelgenoot van haar zorgen. De dominee stelde haar gerust. Niemand had er iets van gemerkt!
Ook de keren dat er in de kerk is ingebroken staan haar nog helder voor de geest, hoewel het al lang geleden is. De eerste keer was men door een raampje in de kerkenraadskamer binnengekomen en waren de zendingsbusjes bij de uitgang opengebroken. Ook de kluis had bezoek gekregen, maar het was niet gelukt deze te forceren. Wel was de kosteres de volgende dag de hele morgen in de weer met de politie. De tweede keer was ook geprobeerd in de kluis te komen, echter tevergeefs. Hiervan getuigen nog de brandplekken op de deur van de kluis. Iedere keer dacht Aat dan aan de Statenbijbel op de kansel. Gelukkig, hij ligt er nog!
Toekomst
Als we vragen hoe de kosteres de toekomst van de Bommelse kerk ziet, komt er een enigszins bezorgde trek op het vriendelijke gezicht. 'Tja, nu hebben we nog een fulltime predikant, maar of dit in de toekomst zo kan blijven? We hebben wel jaarlijks inkomsten uit de nalatenschap van Boedel Bigge, maar of dit toereikend zal blijven is nog maar de vraag.'
Al met al is de kosteres van Hervormd Den Bommel best wel druk met veel dingen. 'Maar', zegt ze, 'ik doe het zo ontzettend graag!' Dat laatste straalt ze ook uit als ze haar kostersplaats aanwijst: 'Er hoeft geen bordje 'Koster' op de stoel hoor!' En dat begrijpen we: de koster heeft de regie!
Nieuwe serie: Koster & kerk
Goeree Overflakkee kent een breed spectrum aan kerken. Door de jaren heen zijn er steeds bijgekomen en bijna geen verdwenen. Eilanden-Nieuws zet van tijd tot tijd een kerk op het eiland in de spotlights. Wie komt er meestal in aanmerking om iets over de plaatselijke kerk te vertellen? De predikant, kerkvoogd of scriba. Wij kozen voor de persoon van de koster. Hoewel meestal niet op de voorgrond tredend, kent hij of zij als geen ander de plaatselijke kerk van binnen en van buiten. Als eerste van een serie: De Hervormde Gemeente te Den Bommel.
